03.10.2011 – Έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων αναφορικά με την επίσκεψη που διενεργήθηκε στα Αστυνομικά Κρατητήρια της Πρώην Αστυνομικής Διεύθυνσης Επαρχίας Αμμοχώστου στις 5 Αυγούστου 2011

 

 

Αρ. Φακ: ΕΜΠ 2.01

Λευκωσία, 3 Οκτωβρίου 2011

 

Ι. Διενέργεια επίσκεψης

 

1. Σύμφωνα με τα άρθρα 4 και 5 του Ν. 2(ΙΙΙ)/2009, με τον οποίο η Κύπρος κύρωσε το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και άλλων μορφών Σκληρής, Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης, ο Επίτροπος Διοικήσεως έχει την αρμοδιότητα να διενεργεί ελεύθερα και σε τακτά χρονικά διαστήματα επισκέψεις σε χώρους όπου άτομα στερούνται ή πιθανόν να στερούνται της ελευθερίας τους.

2. Η διενέργεια της επίσκεψης στα Αστυνομικά Κρατητήρια της πρώην Αστυνομικής Διεύθυνσης Αμμοχώστου αποφασίστηκε λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, την υποβολή σημαντικού αριθμού παραπόνων στο Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως όσο αφορά ισχυριζόμενο περιστατικό κακοποίησης κρατουμένων από μέλη της Αστυνομίας στις 12 Ιουλίου 2011.  Παρότι, η διερεύνηση του συγκεκριμένου περιστατικού αποτέλεσε αντικείμενο ξεχωριστής έρευνας από το Γραφείο μου, κρίθηκε απαραίτητη η επίσκεψη Λειτουργών του Γραφείου μου στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων για διερεύνηση των γενικότερων συνθηκών κράτησης και διασφάλισης των δικαιωμάτων των κρατουμένων.

3. Στο πλαίσιο αυτό, διενεργήθηκε επίσκεψη Λειτουργών του Γραφείου Επιτρόπου Διοικήσεως στα Αστυνομικά Κρατητήρια της Πρώην Αστυνομικής Διεύθυνσης Αμμοχώστου στις 5 Αυγούστου 2011. Κατά την επίσκεψη, οι Λειτουργοί του Γραφείου μου συνοδεύονταν από τον κ. Behrouz Pourzahraei, μεταφραστή, για διευκόλυνση του έργου τους.

4. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, Λειτουργοί του Γραφείου μου επιθεώρησαν τους χώρους του κρατητηρίου και τους φακέλους των κρατουμένων, συνομίλησαν με τον Υπεύθυνο του χώρου κράτησης Υπαστυνόμο κ. Καλογήρου και είχαν εμπιστευτικές συνεντεύξεις με 8 από τα 20 άτομα που κρατούνταν στο χώρο τη συγκεκριμένη ημέρα.

 

ΙΙ. Συνεργασία με τον Υπεύθυνο και το προσωπικό του χώρου κράτησης

 

5. Κατά την επίσκεψη παρατηρήθηκε πνεύμα συνεργασίας τόσο από τον Υπεύθυνο του χώρου κράτησης Υπαστυνόμο κ. Καλογήρου όσο και από τα μέλη του προσωπικού που εργάζονταν τη συγκεκριμένη ημέρα στον χώρο.  Συγκεκριμένα, επιτράπηκε στους Λειτουργούς η πρόσβαση σε όλους τους χώρους των κρατητηρίων και σε όλα τα έγγραφα που τηρούνται εντός του χώρου (φάκελοι κρατουμένων, ημερολόγιο σταθμού κλπ), σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 5 του Ν. 2(ΙΙΙ)/2009. Επιπλέον, τόσο ο Υπεύθυνος του χώρου όσο και το προσωπικό είχαν επαρκή γνώση των αρμοδιοτήτων του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων.

6. Ως εκ τούτου, εκφράζω την ικανοποίηση μου για τη στενή συνεργασία που επιτεύχθηκε και προσβλέπω στη συνέχιση της.

 

ΙΙΙ. Υλικές συνθήκες κράτησης

 

7. Στις 5 Αυγούστου 2011, ημέρα διενέργειας της επίσκεψης του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης, στα Αστυνομικά Κρατητήρια της πρώην ΑΔΕ Αμμοχώστου κρατούνταν συνολικά 20 άτομα στη βάση διαταγμάτων κράτησης και απέλασης που είχαν εκδοθεί από την αρμόδια Διευθύντρια του Τμ. Αλλοδαπών& Μετανάστευσης. Η επίσημη συνολική χωρητικότητα των κρατητηρίων είναι 22 άτομα, ενώ η σύνθεση του πληθυσμού παρουσιάζει ποικιλομορφία όσον αφορά την εθνική καταγωγή των κρατουμένων. Ειδικότερα, κατά την ημέρα της επίσκεψης ο πληθυσμός των κρατητηρίων είχε ως εξής: 4 κρατούμενοι από το Ιράν, 1 από την Ακτή Ελεφαντοστού, 2 από τo Μπαγκλαντές, 3 από την Ινδία, 1 από Ιορδανία, 2 από Σρι Λάνκα, 1 από τη Σιέρα Λεόνε, 1 από το Καμερούν, 2 από το Νεπάλ, 1 από το Πακιστάν και 2 από τη Νιγηρία.

8. Κατά την άφιξη των Λειτουργών στην πύλη του χώρου των κρατητηρίων, παρατηρήθηκε δυσκολία στην είσοδο τους, καθώς δεν υπάρχει οποιοδήποτε μέσο (θυροτηλέφωνο, κουδούνι) με το οποίο να ειδοποιείται το προσωπικό του χώρου ότι κάποιος επιθυμεί να εισέλθει και δεν υπάρχει οπτική επαφή του γραφείου του προσωπικού με την πύλη εισόδου στον χώρο. Ως εκ τούτου, οι επισκέπτες αναγκάζονται είτε να ειδοποιήσουν τηλεφωνικώς το προσωπικό για να τους επιτραπεί η είσοδος είτε να καλέσουν φωνάζοντας δυνατά κάποιο μέλος του προσωπικού για να ανοίξει η πύλη εισόδου. Επιπλέον, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το γραφείο όπου εργάζονται τα μέλη του προσωπικού είναι ένα μικρό λυόμενο κατασκεύασμα, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να κριθεί κατάλληλο για την εργασία οποιουδήποτε Αστυνομικού.

9. Γενικότερα, η πρώτη οπτική επαφή με το χώρο των κρατητηρίων φανερώνει την προχειρότητα της μετατροπής τους σε κρατητήρια και την έλλειψη της απαραίτητης υποδομής τόσο για εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών κράτησης όσο και αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας για τους υπηρετούντες Αστυνομικούς.

10. Ο κατ’ εξοχήν χώρος κράτησης αποτελείται από ένα μεγάλο κελί με 10 κρεβάτια, ένα δεύτερο κελί με 8 κρεβάτια, δύο άλλα μικρότερα κελιά με 2 κρεβάτια, 3 τουαλέτες και 4 ντουζ. Διαπιστώθηκε ότι κανένα από τα κελιά δεν διαθέτει ικανοποιητικό μέγεθος για εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών κράτησης, όπως συστήνει η αρμόδια Ευρωπαϊκή Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων [1]. Στο χώρο υπήρχε ικανοποιητική θερμοκρασία, ικανοποιητικό φυσικό φως αλλά ιδιαίτερα έντονη δυσοσμία, φανερώνοντας ότι δεν τηρούνται οι κατάλληλες συνθήκες υγιεινής. Εντός των κελιών υπήρχαν κρεβάτια που αντιστοιχούσαν στον κάθε κρατούμενο και σεντόνια, αλλά δεν υπήρχε χαρτί υγείας ούτε σαπούνι ή σαμπουάν. Σε σχετική ερώτηση που υποβλήθηκε σε μέλη του προσωπικού του χώρου, αναφέρθηκε ότι τα ως άνω είδη παραχωρούνται στους κρατούμενους κάθε φορά που επιθυμούν να τα χρησιμοποιήσουν κατόπιν προφορικού αιτήματος τους.

11. Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα που πρέπει να τηρούν οι χώροι κράτησης [2], στους κρατούμενους θα πρέπει να παραχωρούνται χώροι υγιεινής σε αξιοπρεπείς συνθήκες καθώς και μέσα για τον σωματικό καθαρισμό τους, όπως χαρτί υγείας, σαπούνι και σαμπουάν. Ως εκ τούτου, τόσο η κατάσταση των χώρων υγιεινής με την έντονη δυσοσμία όσο και η ως άνω πρακτική προμήθειας των ως άνω ειδών κατόπιν αιτήματος θα πρέπει να τερματιστεί άμεσα ως αντίθετη με τη διεθνή πρακτική για σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των κρατουμένων.

12. Όσον αφορά την διατροφή των κρατουμένων, διαπιστώθηκε ότι οι κρατούμενοι λαμβάνουν τρία γεύματα ημερησίως, εκ των οποίων το ένα είναι ζεστό. Κατά τις εμπιστευτικές συνεντεύξεις με τους κρατούμενους, εκφράστηκαν παράπονα όσον αφορά την ποσότητα των γευμάτων, την έλλειψη προμήθειας φρούτων καθώς και την απουσία διευκολύνσεων για τους  μουσουλμάνους κρατούμενους κατά τη διάρκεια του ραμαζανιού οπότε, σύμφωνα με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, λαμβάνουν τροφή μόνο μετά τις οκτώ το βράδυ.

13. Κατά την επιθεώρηση των χώρων των κρατητηρίων αλλά και από συνομιλίες τόσο με κρατούμενους όσο και με μέλη του προσωπικού, διαπιστώθηκε ότι δεν υπάρχει ειδικά διαμορφωμένος χώρος για τη διενέργεια επισκέψεων από τους κρατούμενους. Ως αποτέλεσμα, οι επισκέπτες και οι κρατούμενοι αναγκάζονται να συναντώνται εντός του γραφείου του προσωπικού του χώρου. Μια τέτοια κατάσταση είναι αντίθετη με την πρόνοια του άρθρου 16 Ν. 163(Ι)/2005, που προνοεί για διενέργεια επισκέψεων σε ιδιαίτερο χώρο του κρατητηρίου.

14. Η πραγματοποίηση των επισκέψεων καθίσταται ακόμη πιο προβληματική από το γεγονός ότι, όπως αναφέρθηκε από κρατούμενους και Αστυνομικούς, γίνεται χρήση χειροπέδων κατά τη διάρκεια της επίσκεψης. Ως εκ τούτου, οι κρατούμενοι εκτίθενται στα βλέμματα των επισκεπτών τους (φίλοι, συγγενείς, οικογένεια, παιδιά) δεμένοι με χειροπέδες, γεγονός που υποβαθμίζει την ανθρώπινη τους υπόσταση και αποτελεί εξευτελιστική μεταχείριση που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να κριθεί ως επιτρεπτή.

15. Παρότι, αντιλαμβάνομαι την ανάγκη για τήρηση της τάξης και της ασφάλειας, θεωρώ ότι η χρήση χειροπεδών κατά την μετακίνηση των κρατουμένων εντός του χώρου κράτησης δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό και ως εκ τούτου δεν είναι αναγκαία, ενώ αντίθετα εξευτελίζει τους κρατούμενους. Σε κάθε περίπτωση, οι τυχόν κτιριακές ή άλλες ελλείψεις που πιθανόν να επηρεάζουν την ασφάλεια του χώρου κράτησης δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με τη χρήση μέσων σωματικού περιορισμού ή οποιωνδήποτε άλλων μέσων με τρόπο που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

16. Περαιτέρω, διαπιστώθηκε ότι ο χώρος των κρατητηρίων δεν διαθέτει εξωτερικό χώρο άσκησης, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να παραμένουν καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησης τους κλεισμένοι στην πτέρυγα των κρατητηρίων χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο, το φυσικό φως και τον καθαρό αέρα. Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων, παρατηρήθηκε ότι υπάρχουν κρατούμενοι που βρίσκονται υπό κράτηση για διάστημα πέραν των 10 μηνών και ως εκ τούτου, η έλλειψη άσκησης σε εξωτερικό χώρο έχει σοβαρές συνέπειες τόσο στη σωματική όσο και στη ψυχική τους υγεία.

17. Το γεγονός αυτό καθιστά τον χώρο των κρατητηρίων ακατάλληλο για κράτηση ατόμων, όπως έχει επισημάνει επανειλημμένως η αρμόδια Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων [3]. Και τούτο επειδή, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα για τα δικαιώματα των ατόμων που τελούν υπό κράτηση, κάθε κρατούμενος έχει το δικαίωμα για τουλάχιστον μια ώρα άσκηση σε εξωτερικό χώρο καθημερινά. Η έλλειψη ενός τέτοιου χώρου καθιστά ανέφικτη την άσκηση του δικαιώματος αυτού, που είναι καθοριστική για τη διατήρηση της καλής υγείας των κρατουμένων.

18. Βάσει των ως άνω παρατηρήσεων, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο χώρος των Αστυνομικών Κρατητηρίων της πρώην ΑΔΕ Αμμοχώστου δεν είναι συμβατός με τις βασικές αρχές για τη μεταχείριση των κρατουμένων και τα διεθνή πρότυπα που πρέπει να πληροί κάθε χώρος όπου άτομα στερούνται της ελευθερίας τους.  Και τούτο επειδή οι συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται άτομα στο συγκεκριμένο χώρο οδηγούν, σε αρκετές περιπτώσεις, σε εξευτελιστική μεταχείριση των κρατουμένων και παραβίαση βασικών τους δικαιωμάτων.

19. Με λύπη μου διαπιστώνω ότι οι ελλείψεις που παρατηρούνται στο χώρο αυτό είναι τόσο σοβαρές που μια πιθανή εισήγηση για ανακαίνιση του χώρου δεν θα πρόσφερε επαρκή λύση στο πρόβλημα.

20. Ως εκ τούτου, αποτελεί βασική εισήγηση μου όπως τερματιστεί άμεσα η λειτουργία των Αστυνομικών Κρατητηρίων της πρώην ΑΔΕ Αμμοχώστου καθώς κρίνονται ακατάλληλα για κράτηση ατόμων και η, τυχόν, συνέχιση της λειτουργίας τους ενέχει τον κίνδυνο η Κυπριακή Δημοκρατία να εκτεθεί διεθνώς. Και τούτο επειδή οι συνθήκες κράτησης δεν μπορούν να κριθούν ως συμβατές με τις διεθνείς αρχές μεταχείρισης κρατουμένων και μπορούν να οδηγήσουν σε εξευτελιστική μεταχείριση τους και παραβίαση βασικών δικαιωμάτων.

 

ΙΙΙ. Μεταχείριση κρατουμένων

 

21. Ενόψει της ως άνω εισήγησης μου για τερματισμό της λειτουργίας του συγκεκριμένου χώρου στη βάση των συνθηκών κράτησης, δεν κρίνω σκόπιμο να αναλύσω εκτενώς τη μεταχείριση των κρατουμένων και το επίπεδο διασφάλισης των δικαιωμάτων τους.

22. Σύμφωνα με το Ν. 163(Ι)/2005 καθώς και με τα διεθνή πρότυπα, θα πρέπει να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική άσκηση ενός minimum δικαιωμάτων που αποτελείται από το εξής τρίπτυχο:

• δικαίωμα επικοινωνίας για ενημέρωση τρίτου προσώπου για την έναρξη της κράτησης
• δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο
• δικαίωμα πρόσβασης σε ιατρό

23. Κατά την επίσκεψη στο χώρο, συζητήθηκαν τα ως άνω θέματα τόσο με τους κρατούμενους όσο και με τον Υπεύθυνο του χώρου, ενώ επιθεωρήθηκαν οι σχετικοί φάκελοι των κρατουμένων.

24. Από το περιεχόμενο των φακέλων, προέκυψε ότι κατά την έναρξη της κράτησης παραδίδεται στους κρατούμενους έντυπο σε κατανοητή γλώσσα για τους ίδιους, στο οποίο περιγράφονται τα ως άνω δικαιώματα και υπογράφεται από τον κρατούμενο. Η πληροφόρηση των κρατουμένων για το σύνολο των δικαιωμάτων τους αποτελεί βασική προϋπόθεση για την άσκηση τους, καθώς είναι εντελώς ανέφικτη η άσκηση οποιουδήποτε δικαιώματος εάν ο κρατούμενος δεν γνωρίζει ότι είναι φορέας του δικαιώματος αυτού. Ως εκ τούτου, κρίνω ως εξαιρετικά σημαντική την συνέχιση της πρακτικής για γραπτή πληροφόρηση των κρατουμένων για τα δικαιώματα τους σε γλώσσα κατανοητή για τους ίδιους.

25. Θα πρέπει, όμως, να σημειώσω ότι το έντυπο που παρέχεται θα πρέπει όχι μόνο να είναι σε γλώσσα κατανοητή για τον κρατούμενο αλλά και το λεκτικό που χρησιμοποιείται να μπορεί να γίνει αντιληπτό από τους κρατούμενους. Ως εκ τούτου, το έντυπο θα πρέπει να συντάσσεται, κατά το δυνατόν, χωρίς τη χρήση δυσνόητων νομικών όρων και διαδικασιών που πιθανόν να μην γίνουν κατανοητά από τους κρατούμενους. Σε γενικές γραμμές, η πληροφόρηση των κρατουμένων κρίνεται ικανοποιητική.

26. Όσον αφορά το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο και ιατρό, από την επιθεώρηση των φακέλων κρατουμένων προέκυψε ότι αρκετοί κρατούμενοι έχουν εξεταστεί από ιατρό και έχουν συναντηθεί με δικηγόρο της επιλογής τους. Ως εκ τούτου, η άσκηση των ως άνω δικαιωμάτων κρίνεται ικανοποιητική.

27. Παρόλα αυτά, με προβληματίζει ιδιαίτερα η έλλειψη ιατρικής εξέτασης κατά την έναρξη της κράτησης ώστε να εντοπιστούν πιθανά προβλήματα υγείας και πιθανή ύπαρξη μεταδοτικών ασθενειών, ώστε να ληφθούν έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα για την ασφάλεια των υπόλοιπων κρατουμένων και του προσωπικού του χώρου. Έχω την άποψη ότι το εν λόγω θέμα θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο προβληματισμού και συζήτησης μεταξύ των αρμόδιων αρχών για την εξεύρεση λύσεων που θα διασφαλίζουν την υγεία όλων των κρατουμένων και των Αστυνομικών.

 

ΙV. Στελέχωση του χώρου κράτησης – Συνθήκες εργασίας

 

28. Ο χώρος στελεχώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας από τρεις Αστυνομικούς. Οι Αστυνομικοί δεν αποτελούν μόνιμο προσωπικό στο χώρο των κρατητηρίων, αλλά απασχολούνται σε άλλα Τμήματα της Αστυνομίας, ενώ δεν έχουν λάβει οποιαδήποτε ειδική εκπαίδευση για εκτέλεση των καθηκόντων τους πέραν της βασικής. Κατά κανόνα, οι Αστυνομικοί εκτελούν βάρδιες δώδεκα ωρών, κατά τις ώρες 7πμ-7μμ και 7μμ-7πμ, σε χώρο που έχει διαμορφωθεί με πρόχειρο μικρό λυόμενο κατασκεύασμα.

29. Βάσει των ως άνω στοιχείων, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα ωράρια, η εκπαίδευση και οι συνθήκες εργασίας των Αστυνομικών δεν μπορούν να κριθούν ως κατάλληλα για την εκτέλεση καθηκόντων σε ένα χώρο όπου άτομα στερούνται της ελευθερίας τους και ειδικότερα σε χώρο όπου κρατούνται άτομα διαφόρων εθνικοτήτων για σκοπούς απέλασης. Αποτελεί θέση μου ότι οι ακατάλληλες συνθήκες κράτησης σε συνδυασμό με τις δύσκολες συνθήκες εργασίας των Αστυνομικών δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη δημιουργία εντάσεων και διαμαρτυριών εντός του χώρου κράτησης.

30. Ενδεικτικό των ως άνω είναι το περιστατικό που εκτυλίχθηκε στις 12 Ιουλίου 2011 και έχει διερευνηθεί στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων μου ως Επίτροπος Διοικήσεως μετά την υποβολή αρκετών παραπόνων. Παρότι, το εν λόγω περιστατικό δεν αποτελεί αντικείμενο της παρούσας Έκθεσης, συνιστά ισχυρή ένδειξη των εντάσεων που πιθανόν να δημιουργούνται εντός των χώρων κράτησης για τους πιο πάνω λόγους.

 

V. Τελικές διαπιστώσεις – Εισηγήσεις

 

31. Βάσει των στοιχείων που εξετάστηκαν, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο χώρος  των Αστυνομικών Κρατητηρίων της πρώην ΑΔΕ Αμμοχώστου είναι ακατάλληλος για κράτηση ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους. Και τούτο επειδή, οι συνθήκες κράτησης, όπως αναλύθηκαν,  δεν είναι συμβατές με διεθνείς αρχές μεταχείρισης κρατουμένων, οδηγούν σε εξευτελιστική μεταχείριση τους και παραβίαση βασικών δικαιωμάτων τους.

32. Ως εκ τούτου, αποτελεί σύσταση μου προς την αρμόδια αρχή να προχωρήσει στην εξέταση του ενδεχομένου άμεσου τερματισμού της λειτουργίας τους και μεταφοράς των υφιστάμενων κρατουμένων σε άλλο ασφαλή χώρο. Καθότι, έχει περιέλθει εις γνώση μου [4] η εισήγηση του Υπ. Δικαιοσύνης για τερματισμό της λειτουργίας του συγκεκριμένου χώρου για σκοπούς περιστολής των κρατικών δαπανών, υποβάλλω την παρούσα έκθεση στον Υπ. Δικαιοσύνης & Δημόσιας Τάξης για προβληματισμό και συνέχιση των  δικών του ενεργειών για τερματισμό της λειτουργίας του χώρου των Αστυνομικών Κρατητηρίων της πρώην ΑΔΕ Αμμοχώστου στη βάση των διαπιστώσεων μου.

 

Ελίζα Σαββίδου

Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης των Βασανιστηρίων

 

Υποσημειώσεις και Παραπομπές: