A/Π 1495/2006, A/Π 1347/2007, Α/Π 1367/2007, Α/Π 2172/2007, Α/Π 2245/2010, Α/Π 507/2011
Λευκωσία, 19 Ιουλίου 2011
ΕΚΘΕΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ
ΘEMA: Παράπονα αναφορικά με την πρακτική του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης να αξιώνει την πληρωμή εξόδων απέλασης, κράτησης και συντήρησης, προκειμένου να χορηγήσει άδεια εισόδου ή άδεια παραμονής στην Κύπρο σε πολίτες τρίτων χωρών που είναι σύζυγοι Κύπριων ή Ευρωπαίων πολιτών
Προϊστάμενος Τομέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Άριστος Τσιάρτας
Ερευνών Λειτουργός: Κατερίνα Χαρίτου
● Αντικείμενο παραπόνων
1. Τα τελευταία χρόνια υποβλήθηκαν στο Γραφείο μου διαδοχικά παράπονα εκ μέρους συζύγων Κυπρίων ή Ευρωπαίων πολιτών που είναι πολίτες τρίτων χωρών, με αντικείμενο την πρακτική στα πλαίσια της οποίας, για να τους χορηγηθεί άδεια εισόδου ή άδεια παραμονής στην Κύπρο, καλούνται από το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, να καταβάλουν έξοδα που σχετίζονται με προηγηθείσα απέλαση τους.
Ειδικότερα, για το θέμα αυτό τέθηκαν ενώπιον μου περιπτώσεις όπου αιτήματα για αφαίρεση προσωπικών στοιχείων συζύγων Κυπρίων [1] ή Ευρωπαίων [2] από το stop-list, ικανοποιήθηκαν υπό τον όρο της καταβολής ποσού που αντιστοιχεί στα έξοδα απέλασης και/ή σύλληψης και/ή κράτησης τους, αλλά και παράπονα όπου η ίδια απαίτηση προέκυψε μετά από την επανείσοδο των προσώπων αυτών κατά την εξέταση αιτημάτων για χορήγηση άδειας παραμονής.
2. Σε μία περίπτωση μάλιστα, [3] η καταβολή των εξόδων ζητήθηκε κατά την εξέταση αιτήματος συζύγου Κύπριας πολίτιδος για ανανέωση της άδειας παραμονής του. Ισχυρισμός του παραπονούμενου σε αυτή την περίπτωση ήταν ότι, λειτουργοί του Τμήματος και του Υπουργείου Εσωτερικών του ανέφεραν ότι, εάν το καθορισμένο ποσό δεν καταβληθεί, η ανανέωση της παραμονής του καθίσταται αδύνατη.
3. Επιμέρους αλλά σημαντικό ζήτημα είναι και αυτό του ύψους και/ή του τρόπου υπολογισμού των εξόδων στις περιπτώσεις αυτές. Συγκεκριμένα, σε ορισμένα παράπονα το θέμα αυτό τέθηκε ενώπιον μου με τον ισχυρισμό ότι τα απαιτούμενα ποσά ήταν εξαιρετικά μεγάλα [4] ή/και ότι οι ενδιαφερόμενοι κλήθηκαν γραπτώς να καταβάλουν ποσά διαφορετικά από αυτά που τους ζητήθηκαν προφορικά [5]. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο παράπονο με αρ. Α/Π 507/2011, ζητήθηκε από τον παραπονούμενο το ποσό των €5007,71 για έξοδα σύλληψης, κράτησης και συντήρησης και επιπλέον το ποσό των €160 που αφορά στο κόστος του εισιτηρίου του. [6]
4. Από την εμπειρία του Γραφείου μου στα θέματα που σχετίζονται γενικά με τα δικαιώματα εισόδου και παραμονής πολιτών τρίτων χωρών, αλλά και από πρόσφατη αλληλογραφία μου με τη Διευθύντρια για το παράπονο αρ. Α/Π 507/2011 [7], προκύπτει ότι η προαναφερόμενη πρακτική συνεχίζει και σήμερα να εφαρμόζεται για πρόσωπα που κηρύχθηκαν στο παρελθόν απαγορευμένοι μετανάστες, έστω κι αν, στο μεταξύ, έχουν τελέσει γάμο με Κύπριους ή Ευρωπαίους πολίτες.
● Θέσεις Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης
5. Στα πλαίσια έρευνας που διενεργήθηκε παλαιότερα από το Γραφείο μου, σε σχέση με την είσοδο συζύγων Κυπρίων ή Ευρωπαίων πολιτών υπό τον όρο καταβολής των εξόδων απέλασης που προηγήθηκε, τέθηκαν υπόψη μου οι θέσεις της Διευθύντριας του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης [8]. Σχετικό απόσπασμα της απάντησης της παρατίθεται αυτούσιο:
Το άρθρο 16 του περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Νόμου καθιερώνει την υποχρέωση ανάκτησης των εξόδων που γίνονται από την Κυβέρνηση σε σχέση με την απέλαση απαγορευμένου μετανάστη περιλαμβανομένων των εξόδων συντήρησης και ιατρικής περίθαλψης τόσο του ίδιου όσο και των εξαρτωμένων του και καθορίζει τη διαδικασία ανάκτησης τέτοιων εξόδων με αίτηση στο Δικαστήριο [9]. Η εν λόγω διαδικασία όμως δεν ακολουθείται γιατί απαιτεί την παρουσία του αλλοδαπού στη Δημοκρατία αφού το εν λόγω άρθρο ρητά αναφέρει ότι το Δικαστήριο στο οποίο υποβάλλεται η αίτηση για ανάκτηση εξόδων «μετά από ακρόαση του ενδιαφερόμενου προσώπου» «εκδίδει διάταγμα για την είσπραξη του ποσού», γεγονός που παραπέμπει στην ανάγκη υποβολής τέτοιας αίτησης πριν την απέλαση του αλλοδαπού.
Είναι όμως προφανές ότι η εν λόγω διαδικασία θα επιβράδυνε απρόβλεπτα την απέλαση του αλλοδαπού δημιουργώντας έτσι πολλαπλά άλλα προβλήματα περιλαμβανομένης της παράτασης της κράτησης του και της αύξησης των εξόδων. Για τους ανωτέρω λόγους η απαίτηση για ανάκτηση των εν λόγω εξόδων τίθεται μόνο στις περιπτώσεις όπου επιτρέπεται η επανείσοδος τέτοιου απαγορευμένου μετανάστη στη Δημοκρατία.
6. Για το θέμα δε του ύψους και του τρόπου υπολογισμού των εξόδων, στην απάντησή της η Διευθύντρια αναφέρει ότι στο τελικό ποσό περιλαμβάνονται τα έξοδα συντήρησης, κράτησης και απέλασης που διεκδικούνται από τον απαγορευμένο μετανάστη, και υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη τα εξής:
- πραγματικό κόστος ωρών εργασίας των μελών που έκαναν τη σύλληψη κι απέλαση του αλλοδαπού
- χιλιόμετρα, καύσιμα και φθορά οχημάτων που χρησιμοποιήθηκαν
- πραγματικό κόστος φρούρησης, τροφής, νερού, ρεύματος κτλ
- πραγματικά έξοδα αεροπορικού εισιτηρίου για επαναπατρισμό του απαγορευμένου μετανάστη
- επιπλέον των εξόδων σύλληψης, κράτησης, απέλασης χρεώνεται ποσοστό 25% επί των πιο πάνω εξόδων σύμφωνα με σχετική εγκύκλιο του Υπουργείο Οικονομικών.
● Νομικό Πλαίσιο
7. Σχετικές με το ζήτημα της ανάκτησης εξόδων απέλασης είναι οι διατάξεις του περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Νόμου (άρθρα 15, 16 και 16Α) οι οποίες επισυνάπτονται στην Έκθεση αυτή ως «Παράρτημα Α».
8. Το θεσμικό αυτό πλαίσιο, ρυθμίζει τις περιπτώσεις όπου προκύπτει δυνατότητα ανάκτησης εξόδων για τα οποία έχει επιβαρυνθεί η κυβέρνηση για πρόσωπο που απελάθηκε μετά την κήρυξη του ως «απαγορευμένος μετανάστης». Ειδικότερα, αυτό που διαφαίνεται στις σχετικές διατάξεις, είναι ότι η ανάκτηση των εξόδων συντήρησης, ιατρικής περίθαλψης, επαναπατρισμού ή απέλασης αλλοδαπού, από τον ίδιο (άρθρο 16 και 16Α) ή τον εργοδότη του (άρθρο 15 και 16Α), εξετάζεται και αποφασίζεται από το Δικαστήριο το οποίο εκδίδει σχετικό διάταγμα, μετά από ακρόαση τους αν και αφού ικανοποιηθεί, με βάση το σύνολο των στοιχείων που τίθενται ενώπιον του, για την πλήρωση των σχετικών προϋποθέσεων σε κάθε περίπτωση. Σημειώνεται ότι, στο άρθρο 16Α τονίζεται ότι τα έξοδα απέλασης μετανάστη εργάτη ή της/του συζύγου ή των τέκνων του δεν καταβάλλονται από τους ίδιους.
● Συμπεράσματα
9. Το ερώτημα που τέθηκε στην παρούσα Έκθεση αφορά στη συμβατότητα της επίμαχης πρακτικής, στο σύνολό της, με τις αρχές της νομιμότητας, αναλογικότητας και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις οποίες διέπεται η δυνατότητα του κράτους να ρυθμίζει μεταναστευτικά θέματα και να αποτρέπει φαινόμενα κατάχρησης δικαιωμάτων, μέσα από τη χορήγηση αδειών που αφορούν στην είσοδο, την παραμονή ή τη συνέχιση της παραμονής πολιτών τρίτων χωρών που είναι σύζυγοι Κύπριων ή Ευρωπαίων πολιτών.
1. Είναι προφανές ότι το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο παρέχει τη δυνατότητα για την ανάκτηση των εξόδων πολίτη τρίτης χώρας που σχετίζονται με την απέλαση του, μόνο στα πλαίσια δικαστικής διαδικασίας. Κατά συνέπεια, η πιο πάνω πρακτική και οι λόγοι που προβάλλονται αιτιολογώντας την εφαρμογή της δε στηρίζονται σε οποιοδήποτε δικαιικό ή θεσμικό έρεισμα.
11. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η προβλεπόμενη διαδικασία ανάκτησης εξόδων απέλασης/κράτησης/συντήρησης, που αποφασίζεται ξεχωριστά σε κάθε περίπτωση και όπου συντρέχουν οι προϋποθέσεις της σχετικής νομοθεσίας, δεν συνδέεται, στα πλαίσια του θεσμικού πλαισίου, με το δικαίωμα εισόδου ή παραμονής ενός προσώπου, τον περιορισμό του οποίου οι μεταναστευτικές αρχές δύνανται να θέσουν σε συζύγους Κυπρίων ή Ευρωπαίων πολιτών σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις. Μάλιστα, στις υπό εξέταση περιπτώσεις, τα αιτήματα των παραπονούμενων για χορήγηση άδειας εισόδου ή παραμονής φαίνεται να πληρούσαν τα τυπικά κριτήρια, πλην όμως, η πιο πάνω πρακτική, εξαρτούσε/εξαρτά την εφαρμογή των αποφάσεων με την καταβολή των εξόδων που σχετίζονται με την απέλαση.
12. Δεν έχω δε πειστεί για τους λόγους που συνδράμουν στην άσκηση της επίμαχης πρακτική, ιδίως όπου αυτή άπτεται θεμελιωδών δικαιωμάτων των ενδιαφερόμενων, σε κάθε περίπτωση, προσώπων και πολύ περισσότερο σε σχέση με τις περιπτώσεις συζύγων Κυπρίων ή Ευρωπαίων πολιτών όπου, εκτός από το δικαίωμα τους σε ελεύθερη διακίνηση, πρέπει να τυγχάνει σεβασμού και το δικαίωμα τους σε οικογενειακή ενότητα/επανένωση.
Αν και δεν παραβλέπω την ανάγκη αποφυγής της «απρόβλεπτης επιβράδυνσης της απέλασης του αλλοδαπού» ή της παράτασης της κράτησης του, όπως αναφέρει το Τμήμα, δε θεωρώ ότι οι λόγοι αυτοί αιτιολογούν επαρκώς την παράκαμψη της προβλεπόμενης δικαστικής διαδικασίας, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη το ενδεχόμενο εύρεσης εναλλακτικών πρακτικών που να συνάδουν με το εγχώριο νομικό πλαίσιο και το ότι η κράτηση δεν είναι απαραίτητο να συντρέχει με τη δικαστική διαδικασία ανάκτησης εξόδων.
13. Τέλος, με προβληματίζει η άμεση συσχέτιση και εξάρτηση, στο παρόν, των δικαιωμάτων εισόδου και παραμονής αλλοδαπών, που πέρα από την ιδιότητα τους ως σύζυγοι Κύπριων ή Ευρωπαίων πολιτών, πληρούν, εκ πρώτης όψεως, τα σχετικά τυπικά κριτήρια για επανείσοδο ή απόκτηση άδειας παραμονής (κατοχή θεώρησης εισόδου, απόφαση για αφαίρεση στοιχείων από τον κατάλογο stop-list, υποβολή αιτήματος άδειας παραμονής αμέσως μετά από είσοδο για την οποία λήφθηκε άδεια από τις αρμόδιες αρχές), με την πληρωμή εξόδων τα οποία πρόεκυψαν στο παρελθόν κάτω από πολύ διαφορετικές συνθήκες. Με προβληματίζει, επίσης, το ενδεχομένου το ύψος των εξόδων να λειτουργήσει αποτρεπτικά ή ακόμα και τιμωρητικά σε σχέση με την υποβολή αιτήματος για είσοδο ή παραμονή στη Δημοκρατία αλλά και των δυσκολιών που, ενίοτε, παρατηρούνται σε σχέση με τη δυνατότητα ανταπόκρισης των ατόμων αυτών. Σε κάθε περίπτωση και εφόσον τα άτομα αυτά επιστρέφουν στην Κύπρο με σκοπό τη μόνιμη διαμονή με το/τη σύζυγο τους, θα μπορούσε η Δημοκρατία να διεκδικήσει τα όποια οφειλόμενα στα πλαίσια αστικών αγωγών και χωρίς να επηρεάζει το δικαίωμα τους για οικογενειακή επανένωση. Σε περίπτωση που τίθετο σε εφαρμογή η προβλεπόμενη δικαστική διαδικασία, αξίζει θεωρώ να σημειωθεί ότι θα παρεχόταν η δυνατότητα στα ενδιαφερόμενα άτομα να παραθέσουν στο Δικαστήριο τις θέσεις και όποιες ενστάσεις τους σε σχέση τόσο με την ουσία της απόφασης, όσο και με το ύψος ή τον τρόπο υπολογισμού των εξόδων, αλλά παράλληλα και στην αρμόδια διοικητική αρχή να αιτιολογήσει τις ενέργειές της.
● Εισηγήσεις
14. Υποβάλλω την Έκθεση αυτή στη Διευθύντρια του Τμήματος Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης με την εισήγηση όπως η υφιστάμενη πρακτική ανάκτησης εξόδων απέλασης αναθεωρηθεί, στο σύνολο της, υπό το φως των πιο πάνω διαπιστώσεων, παρατηρήσεων και συστάσεων μου και ληφθούν τα κατάλληλα διορθωτικά μέτρα για εναρμόνιση της με το υφιστάμενο κανονιστικό πλαίσιο, διασφαλίζοντας παράλληλα την αποσύνδεση της διαδικασίας ανάκτησης εξόδων απέλασης από τη διαδικασία εξέτασης αιτημάτων για απόκτηση άδειας εισόδου ή παραμονής.
Εισηγούμαι επίσης όπως αναθεωρηθεί ο τρόπος υπολογισμού των εξόδων απέλασης, κράτησης και συντήρησης, έτσι ώστε να συνεκτιμώνται σε κάθε περίπτωση τα μέσα διαβίωσης του ενδιαφερόμενου προσώπου και να γίνεται σεβαστή η αρχή της αναλογικότητας.
Ελίζα Σαββίδου
Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Υποσημειώσεις και Παραπομπές:
[1] Α/Π 1347/2007 (κ. L.T.), Α/Π 1367/2007 (κ. T.G.) και Α/Π 2245/2010 (κ. A. M.T.).
[2] Α/Π 1495/2006 (κ. J.T.P.).
[3] Α/Π 507/2011 (κ. M.El.H.El S. El W. El.).
[4] Α/Π 2172/2007.
[5] Α/Π 507/2011.
[6] Επιστολή Τμήματος του Τμήματος ημερ. 13/4/2011.
[7] Επιστολή ημερ. 6/5/2011 και επιστολή προς τον κ. El Dib ημερ. 13/4/2011. Σχετική είναι επίσης η επιστολή της Διευθύντριας που στάληκε στο Γραφείο μου, προς την κ. Γ.Κ. για το παράπονο αρ. Α/Π 2245/2010.
[8] Επιστολή ημερ. 27/6/2008.
