Έκθεση Αρχής κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων αναφορικά με τη συμμετοχή των υπηκόων τρίτων χωρών, που διαμένουν νόμιμα στην Κύπρο, στις εκλογές για ανάδειξη Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Αρ. Φακ.: Α.Κ.Ρ 197/2008
Λευκωσία, 30 Νοεμβρίου 2009
1. Ο κ. J. M. K., Καναδός υπήκοος, ο οποίος διαμένει μόνιμα στην Κύπρο από το 1991, υπέβαλε στο Γραφείο μου την πιο πάνω καταγγελία, ισχυριζόμενος ότι οι κρατικές υπηρεσίες του αποστερούν, κατά παράβαση του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου, το δικαίωμά για συμμετοχή στις εκλογές για την ανάδειξη Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το πιο πάνω γεγονός έχει ως αποτέλεσμα να μην του παρέχεται η δυνατότητα να συμμετέχει στην διαδικασία ανάδειξης των αιρετών αρχών της κοινότητας όπου διαμένει εδώ και χρόνια με τη σύζυγό του κ. Linda Leblanc, Ευρωπαία πολίτιδα, Δημοτική Σύμβουλο του Δήμου Πέγειας.
2. Το αντικείμενο της καταγγελίας του κ. K. άπτεται του γενικότερου θέματος της συμμετοχής αλλοδαπών, προερχόμενων από τρίτες χώρες, στις εκλογές για την ανάδειξη των τοπικών αρχών. Το θέμα αυτό αποτέλεσε αντικείμενο προηγούμενης παρέμβασής μου, ως Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων. Η παρέμβαση αυτή, η οποία κατέληξε στην υποβολή σχετικής Έκθεσης τον Ιούνιο του 2005 [1], είχε σαν σημείο αναφοράς τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαΐου 1997 και υπογράφηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία στις 15 Νοεμβρίου 1996. Κατά το στάδιο υποβολής της Έκθεσης μου το 2005, διαπιστώθηκε ότι η Σύμβαση δεν είχε μέχρι τότε κυρωθεί νομοθετικά. Ενόψει τούτου και, έχοντας καταλήξει στη θέση ότι η θεσμοθέτηση ενός πλαισίου που θα διασφαλίζει τα ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα των μεταναστών και που θα εγγυάται την ουσιαστική ένταξη και λειτουργική συμμετοχή τους στην κυπριακή κοινωνία, είναι απόλυτα θεμιτή αλλά και αναγκαία, εισηγήθηκα την προώθηση των διαδικασιών κύρωσης της πιο πάνω Σύμβασης.
3. Στα πλαίσια της παρακολούθησης της εξέλιξης του θέματος, ενόψει, μάλιστα, και της διερεύνησης της καταγγελίας του κ. K., ενημερώθηκα ότι μέχρι σήμερα δεν έχει κυρωθεί η Σύμβαση.
4. Υπόψη μου τέθηκε το περιεχόμενο των Πρακτικών της συνεδρίας του Υπουργικού Συμβουλίου ημερομ. 5/12/2005 όπως και σχετικό Σημείωμα για ενημέρωση του Υπουργικού Συμβουλίου, του Υπουργείου Εσωτερικών, με τίτλο «Δικαίωμα του εκλέγειν στις εκλογές για την ανάδειξη Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε υπηκόους τρίτων χωρών». Στα εν λόγω Πρακτικά, το Υπουργικό Συμβούλιο κάνει αναφορά στις εισηγήσεις που περιλαμβάνονται στην Έκθεσή μου σε σχέση με την ανάγκη λήψης όλων των αναγκαίων μέτρων για την προώθηση των διαδικασίας επικύρωσης της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο.
5. Στα Πρακτικά της εν λόγω συνεδρίας, σημειώνεται, επίσης, ο διάλογος που αναπτύχθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών με αφορμή την υπό αναφορά Έκθεση του Γραφείου μου, για το κατά πόσο η Κυπριακή Δημοκρατία θα προχωρήσει στην επικύρωση της εν λόγω Σύμβασης «ή αν θα αναμένεται να υπάρξουν όλες εκείνες οι αναγκαίες διοικητικές και άλλες διευθετήσεις που θα ρυθμίσουν το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος που θα απολαμβάνουν οι ξένοι οι οποίοι θα συμπληρώσουν πέντε χρόνια νόμιμης και μόνιμης διαμονής, αλλά θα πρέπει να πληρούν και μια άλλη σειρά από κριτήρια, τα οποία θα περιορίζουν τον αριθμό των προσώπων που θα αποκτήσουν αυτό το καθεστώς και της παροχής του δικαιώματος του εκλέγειν μόνο στα πρόσωπα αυτά.»
Έχοντας υπόψη τα πιο πάνω, το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε να μην προχωρήσει, στο στάδιο εκείνο, η διαδικασία ετοιμασίας νομοσχεδίου για την επικύρωση της Σύμβασης. Σημειώνω, δε, ότι, η ενσωμάτωση στο ημεδαπό δίκαιο της Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 2003/109/ΕΚ σχετικά με το καθεστώς υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επί μακρόν διαμένοντες, πραγματοποιήθηκε με το Νόμο 8(Ι)/2007.
6. Μετά τη λήψη της καταγγελίας του κ. K., ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εσωτερικών, με επιστολή του ημερομ. 5 Φεβρουαρίου 2009, με πληροφόρησε ότι «έχει αποφασιστεί να προωθηθεί πρόταση στο Υπουργικό Συμβούλιο για επικύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη συμμετοχή των ξένων στη δημόσια ζωή σε τοπικό επίπεδο. Στη συνέχεια, νοουμένου ότι η πρόταση θα εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, θα προωθηθούν οι αναγκαίες τροποποιήσεις στους περί Δήμων και περί Κοινοτήτων Νόμους, ώστε στις επόμενες γενικές δημοτικές/κοινοτικές εκλογές να έχουν δικαίωμα συμμετοχής όσοι αποκτούν το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος.» Από τηλεφωνική ενημέρωση που είχε, στις 26 Οκτωβρίου 2009, Λειτουργός του Γραφείου μου από αρμόδιο Λειτουργό του Υπουργείου Εσωτερικών, διαπιστώθηκε ότι, μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν εξελίξεις στην υλοποίηση της πιο πάνω απόφασης για προώθηση της επικύρωσης της Σύμβασης.
7. Δεδομένης της υποβολής της καταγγελίας του κ. K. και, ιδιαίτερα, ενόψει του ότι η διαδικασία επικύρωσης της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο δεν έχει, ακόμα, ολοκληρωθεί, κρίθηκε σκόπιμη η νέα παρέμβαση του Γραφείου μου στο πιο πάνω θέμα. Βασικός στόχος της παρούσας Έκθεσης είναι να καταδειχθεί η αναγκαιότητα λήψης μέτρων εκ μέρους της πολιτείας, ώστε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των υπηκόων τρίτων χωρών στις εκλογές για ανάδειξη των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης, ως μέσο επίτευξης της κοινωνικής ενσωμάτωσης των ατόμων αυτών στην κυπριακή κοινωνία.
8. Όπως επισημάνθηκε στην προηγούμενη σχετική Έκθεσή μου, το κείμενο της πιο πάνω Σύμβασης αντιπροσωπεύει τον σαφή προσανατολισμό των εμπνευστών της για ενίσχυση των διαδικασιών ενσωμάτωσης και αναβάθμισης της θέσης των μεταναστών στις χώρες υποδοχής τους. Ο σκοπός της Σύμβασης αφορά στην κατοχύρωση δικαιωμάτων όπως αυτό της ελευθερίας της έκφρασης, του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι [2], στη δημιουργία συμβουλευτικών σωμάτων αντιπροσώπευσης των αλλοδαπών σε τοπικό επίπεδο [3] και στην εξασφάλιση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης, εφόσον οι αλλοδαποί πληρούν τα ίδια κριτήρια με τους ημεδαπούς και επιπλέον έχουν συμπληρώσει διάρκεια συνήθους διαμονής πέντε ετών πριν από τις εκλογές. [4]
9. Οι υπό αναφορά ρυθμίσεις επιτυγχάνουν τη συγκεκριμενοποίηση και σαφή οριοθέτηση της έννοιας του όρου κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών, στα πλαίσια ενός καθορισμένου νομικού πλαισίου, με βάση το οποίο παραχωρούνται πολιτικά δικαιώματα στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης στους αλλοδαπούς που διαμένουν νόμιμα και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε χώρα-μέρος της Σύμβασης. Η χορήγηση τέτοιας φύσεως πολιτικών δικαιωμάτων στους μετανάστες και η εξασφάλιση της συμμετοχής τους στις εκλογές για ανάδειξη των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης, αποτελεί, άλλωστε, λογική απόρροια της όλης συμμετοχής των ατόμων αυτών σε σωρεία ζητημάτων της καθημερινότητας, η οργάνωση και ρύθμιση των οποίων βρίσκουν έρεισμα σε αποφάσεις τοπικών αρχών. Αντίθετα, ο αποκλεισμός ατόμων που επηρεάζονται από τις αποφάσεις των τοπικών αρχών από τα αντίστοιχα κέντρα λήψης αποφάσεων, αποτελεί σχήμα οξύμωρο και φαινόμενο ασυμβίβαστο με τις αρχές του κράτους δικαίου.
10. Η επιτυχής ενσωμάτωση των επί μακρών διαμενόντων μεταναστών στις χώρες υποδοχής, αποτελεί βασική αρχή των πολιτικών ενσωμάτωσης και στα πλαίσια των σχετικών εργασιών και διακηρύξεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα, τον Σεπτέμβριο του 2005, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στα πλαίσια των συζητήσεων για τη μετανάστευση και ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών και αναγνωρίζοντας την εμπειρία μεταναστευτικών φαινομένων πολλών κρατών μελών της Ένωσης, προχώρησε στην υιοθέτηση συγκεκριμένων προτάσεων για τη θέσπιση ενός ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού πλαισίου για την ένταξη. Το πλαίσιο αυτό [5], αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, στην ενθάρρυνση των κρατών μελών να εντείνουν τις προσπάθειές τους για τη θέσπιση στρατηγικών με στόχο την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών και εισάγει προτάσεις συγκεκριμένων μέτρων που σκοπό έχουν την ορθή εφαρμογή των κοινών βασικών αρχών (Common Basic Principles) που υιοθέτησε το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2004 [6]. Μία από τις βασικές αρχές που αναγνωρίζει η Ένωση, είναι η ανάγκη για την εξασφάλιση τους αισθήματος του ανήκειν όσο αφορά τους μετανάστες, μέσω της συμμετοχής και συμβολής τους στο σχεδιασμό πολιτικών που τους αφορούν και επηρεάζουν. Στα πλαίσια αυτά, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να διασφαλίζουν τη συμμετοχή των μεταναστών σε πολιτικά κόμματα και εκλογικές διαδικασίες.[7] Όπως, δε, επισημαίνεται σε ειδικό εγχειρίδιο που έχει εκδοθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής αναφορικά με την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών σε χώρες υποδοχής «…η συμμετοχή των μεταναστών στη δημοκρατική διαδικασία, περιλαμβανομένης της συμμετοχής τους στις εκλογές, το δικαίωμα ψήφου και τη συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα, ευνοούν την ένταξη και θα πρέπει να προωθούνται όπου είναι δυνατόν.»[8]
11. Όσον αφορά στο θέμα της ένταξης των μεταναστών στην κυπριακή κοινωνία σημειώνω τη σύσταση της Ειδικής Επιτροπής για τη Διαμόρφωση Πολιτικής Ένταξης στην οποία συμμετέχει και το Γραφείο μου. Σε σχετικό υπόμνημα μου ημερομ. 29 Μαΐου, 2009 έθεσα ενώπιον της Επιτροπής τις θέσεις μου αναφορικά με την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών. Αντίγραφο του σχετικού υπομνήματος επισυνάπτεται ως Παράρτημα Ι της Έκθεσης μου. Στο υπόμνημα μου εισηγήθηκα (παράγραφος 10) την “κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων του εκλέγειν και εκλέγεσθαι (σημ: των μεταναστών) τουλάχιστον όσον αφορά στην ανάδειξη των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης, σύμφωνα με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης”.
12. Η αναγνώριση τέτοιων δικαιωμάτων σε υπηκόους τρίτων χωρών αποτελεί ήδη πρακτική σε αριθμό κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως το Βέλγιο, την Τσεχία, τη Φιλανδία, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, την Πορτογαλία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, την Ισπανία και τη Σουηδία [9]. Η κατοχύρωση της συμμετοχής μεταναστών στις εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης φαίνεται ότι θα αποτελέσει πραγματικότητα και στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις πρόσφατες εξαγγελίες της νέας Ελληνικής κυβέρνησης που αποσκοπούν στη λήψη μέτρων για την εξασφάλιση της ισοπολιτείας των μεταναστών με τους Έλληνες [10].
13. Άποψη μου είναι ότι η προώθηση και ολοκλήρωση της διαδικασίας επικύρωσης της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο, στη βάση δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η Κύπρος έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης, αποτελεί στις σημερινές συνθήκες επιτακτική αναγκαιότητα. Περιπτώσεις, δε, όπως αυτή του κ. K., συζύγου Ευρωπαίας πολίτιδας που διαμένει στην Κύπρο για πολλά χρόνια, ο οποίος αποστερείται της άσκησης πολιτικών στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενισχύουν, πιστεύω την πιο πάνω θέση και καθιστούν άμεση την ανάγκη για υιοθέτηση μέτρων που θα εγγυώνται την πραγματική ενσωμάτωση μεταναστών που διαμένουν στην Κύπρο για πολλά χρόνια.
14. Θεωρώ ότι η κατοχύρωση του δικαιώματος των μεταναστών για συμμετοχή τους στις εκλογές ανάδειξης των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης θα διευκολύνει καθοριστικά την ενσωμάτωση τους στον κοινωνικό και πολιτικό ιστό της Κύπρου. Δεδομένου ότι υπάρχουν δήμοι όπου οι μετανάστες συνιστούν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, μια τέτοια εξέλιξη θα βοηθήσει, επίσης, στην άρση διακρίσεων, αποκλεισμών, αδικαιολόγητων κατηγοριοποιήσεων και ανυπέρβλητων προσκομμάτων που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες. Η προοπτική μάλιστα συμμετοχής μεταναστών στις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης θα αντανακλά, αυτονόητα, τις ήδη διαμορφωθείσες πολλαπλές όψεις της κοινωνίας μας καθώς και τα επιμέρους προβλήματα και διεκδικήσεις της. Οι όψεις αυτές της ετερότητας της κυπριακής κοινωνίας δεν εκφράζονται, μέχρι σήμερα, στα αιρετά όργανα των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης. Έτσι αποδυναμώνεται, δυστυχώς, η προοπτική εξοικείωσης και συνάντησης των μεταναστών με την τοπική κοινωνία καθώς και η ομαλότερη ένταξη των μεταναστών που διαμένουν μόνιμα για πολλά χρόνια στην Κύπρο.
15. Ενόψει των όσων αναφέρω πιο πάνω θεωρώ ότι η παροχή του δικαιώματος συμμετοχής στις τοπικές εκλογές όσων μεταναστών διαμένουν επί μακρόν στην Κύπρο συνιστά ένα ώριμο αίτημα και μια επιβεβλημένη, υπό τις σημερινές συνθήκες, επιλογή. Ως εκ τούτου επαναφέρω την εισήγηση μου προς τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες για άμεση προώθηση και ολοκλήρωση της διαδικασίας νομοθετικής κύρωσης της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο. Ταυτόχρονα κρίνεται αναγκαία η λήψη όλων των αναγκαίων θεσμικών και διοικητικών μέτρων και αποφάσεων ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι για μετανάστες που διαμένουν μόνιμα και νόμιμα στην Κύπρο για πέντε χρόνια στις επερχόμενες εκλογές για ανάδειξη των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης. Για το λόγο αυτό υποβάλλω την Έκθεση μου στους Υπουργούς Εσωτερικών και Εξωτερικών και διαβιβάζω αντίγραφο αυτής, στο Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας και το Γενικό Διευθυντή της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Ηλιάνα Νικολάου
Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων
Υποσημειώσεις και Παραπομπές:
[1] Έκθεση Αρχής κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων, Α.Κ.Ρ 61/2004, ημερομ. 10 Ιουνίου 2005
[2] Κεφάλαιο Α της Συνθήκης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο,1992
[3] Κεφάλαιο Β της Σύμβασης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο,1992
[4] Κεφάλαιο Γ της Σύμβασης για Συμμετοχή των Ξένων στη Δημόσια Ζωή σε Τοπικό Επίπεδο
[5] Communication from the Commission to the Council the European Parliament and the European Economic and Social Committee an d the Committee of the Regions – A Common Agenda for Integration – Framework for the Integration of Third-Country Nationals in the EU, COM/2005/0389, 1/9/2005
[6] Council of the European Union Press Release 2618th Council Meeting, Justice and Home Affairs, Brussels, 19 November 2004, 14615/04 (Presse 321), Common Basic Principles for Immigrant Integration Policy in the European Union, σελ.19-23
[7] Council of the European Union Press Release 2618th Council Meeting, Justice and Home Affairs, Brussels, 19 November 2004, 14615/04 (Presse 321), Common Basic Principles for Immigrant Integration Policy in the European Union, Basic Principle 9
[8] Εγχειρίδιο σχετικά με την Ένταξη για υπεύθυνους Χάραξης Πολιτικής και Ειδικούς Επαγγελματίες, Κεφ. ‘Σύνδεση των Προσώπων μα τους Θεσμούς’, Γεν. Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας, Δεύτερη Έκδοση, Μάιος 2007, σελ 26
[9] Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions, Third Annual Report on Migration and Integration, COM/2007/512, 11/9/2007
[10] Εφημερίδα «το Βήμα»,Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 2009 http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=1&artId=278883&dt=04/11/2009
