Αρ. Φακ: ΕΜΠ 2.13
ΕΚΘΕΣΗ
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΠΟΥ ΔΙΕΝΕΡΓΗΘΗΚΑΝ
ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΝΟΓΕΙΑ
ΣΤΙΣ 14 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ, 3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
ΚΑΙ 19 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013
Λευκωσία, 16 Μαΐου 2013
Προϊστάμενος Ανεξάρτητης Αρχής Πρόληψης των Βασανιστηρίων: Άριστος Τσιάρτας
Ερευνών Λειτουργός: Κάλια Καμπανελλά
Σύμφωνα με τα άρθρα 4 και 5 του Ν. 2(ΙΙΙ)/2009, με τον οποίο η Κύπρος κύρωσε το Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και άλλων μορφών Σκληρής, Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης, ο Επίτροπος Διοικήσεως έχει την αρμοδιότητα να διενεργεί ελεύθερα και σε τακτά χρονικά διαστήματα επισκέψεις σε χώρους όπου άτομα στερούνται ή πιθανόν να στερούνται της ελευθερίας τους.
Η πρώτη επίσκεψη στο Χώρο Κράτησης Μεταναστών στη Μενόγεια, βάσει των εν λόγω αρμοδιοτήτων, πραγματοποιήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2013 από τον Προϊστάμενο της Ανεξάρτητης Αρχής Πρόληψης των Βασανιστηρίων κ. Άριστο Τσιάρτα και τη Λειτουργό κ. Κάλια Καμπανελλά. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο συγκεκριμένος χώρος κράτησης άρχισε τη λειτουργία του περί τα τέλη Ιανουαρίου, κρίθηκε σκόπιμη η διενέργεια επίσκεψης τη συγκεκριμένη στιγμή για να εντοπιστούν το συντομότερο οι οποιεσδήποτε ελλείψεις και να τεθούν υπόψη των αρμόδιων αρχών.
Η δεύτερη επίσκεψη διενεργήθηκε με αφορμή ισχυρισμούς που τέθηκαν υπόψη μου από ομάδα κρατουμένων σχετικά με επεισόδια που έλαβαν χώρα στις 29.3.2013. Ειδικότερα, ενημερώθηκα τηλεφωνικά και μέσω σχετικού γραπτού παραπόνου[1] ότι την συγκεκριμένη ημέρα ορισμένοι κρατούμενοι στην Πτ. Β’ αρνήθηκαν να εισέλθουν στα κελιά τους κατά την ώρα της μεσημεριανής ξεκούρασης (14.00), ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την διακοπή του σήματος των κινητών τους τηλεφώνων. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των κρατουμένων, το προσωπικό του χώρου χρησιμοποίησε υπέρμετρη βία και δακρυγόνα για να τους αναγκάσει να εισέλθουν στα κελιά τους.
Ενόψει των πιο πάνω ισχυρισμών, επισκέφθηκα το χώρο κράτησης στη Μενόγεια στις 3 Απριλίου 2013, συνοδευόμενη από τον Προϊστάμενο της Αρχής κ. Άριστο Τσιάρτα και τη Λειτουργό κ. Κάλια Καμπανελλά. Κατά την επίσκεψη, επιθεώρησα τους χώρους κράτησης και συνομίλησα με κρατούμενους της Πτέρυγας Β σε σχέση με το περιστατικό που καταγγέλθηκε. Λόγω απουσίας του Υπεύθυνου του χώρου κ. Παπαλλά, δεν κατέστη εφικτή η λήψη των απόψεων της αρμόδιας αρχής αναφορικά με τους ισχυρισμούς των κρατουμένων και ως εκ τούτου, ο κ. Τσιάρτας και η κ. Καμπανελλά επισκέφθηκαν εκ νέου τον χώρο στις 19 Απριλίου 2013, προκειμένου να έχουν συνάντηση με τον Υπεύθυνο.
Κατά την εν λόγω συνάντηση, συζητήθηκε το συγκεκριμένο περιστατικό με τον Υπεύθυνο του χώρου και τον Διοικητή της ΥΑΜ κ. Λεοντίου, καθώς και τα προκαταρκτικά συμπεράσματα μου από τις προηγούμενες επισκέψεις. Επίσης, επιθεωρήθηκε το οπτικό υλικό που καταγράφηκε από το σύστημα παρακολούθησης (CCTV) εντός της Πτέρυγας Β’ κατά την ημέρα που έλαβε χώρα το καταγγελλόμενο περιστατικό.
Σημειώνω με ιδιαίτερη ικανοποίηση το εποικοδομητικό πνεύμα συνεργασίας που παρατηρήθηκε από τον Υπεύθυνο του χώρου κράτησης και τον Διοικητή της ΥΑΜ, όσο και από τα μέλη του προσωπικού που εργάζονται στο χώρο κατά τη διάρκεια όλων των επισκέψεων. Επίσης, χαιρετίζω το γεγονός ότι, κατά το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των επισκέψεων, η αρμόδια αρχή προχώρησε σε συγκεκριμένα θετικά μέτρα στη βάση των αρχικών επισημάνσεων και εισηγήσεων μου, στα οποία θα αναφερθώ στη συνέχεια.
Κατά την πρώτη μου επίσκεψη, στον συγκεκριμένο χώρο κρατούνταν 61 άτομα, ενώ η συνολική χωρητικότητα του χώρου κράτησης ανέρχεται στα 256 άτομα (άντρες- γυναίκες). Ο αριθμός των κρατουμένων αυξήθηκε αισθητά μέχρι την τελευταία μου επίσκεψη, κατά την οποία κρατούνταν 135 άτομα. Από τις επαφές που είχα τόσο με τον Υπεύθυνο του χώρου όσο και με τον Διοικητή της ΥΑΜ, διαφαίνεται ότι η αρμόδια αρχή, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις, καταβάλλει προσπάθειες ώστε να μεταφερθούν στη Μενόγεια όσα πρόσωπα κρατούνται για μακρύ χρονικό διάστημα σε Αστυνομικά Κρατητήρια λόγω δυσχερειών στην απέλαση τους, που συχνά οφείλεται σε έλλειψη ταξιδιωτικών εγγράφων. Η πιο πάνω πρακτική με βρίσκει σύμφωνη, καθώς έχω επανειλημμένα τονίσει ότι οι συνθήκες που επικρατούν στα Αστυνομικά Κρατητήρια είναι εντελώς ακατάλληλες για την μακρόχρονη κράτηση προσώπων.
Σε αντίθεση με τα Αστυνομικά Κρατητήρια, ο Χώρος Κράτησης Μεταναστών δημιουργήθηκε με αποκλειστικό σκοπό την κράτηση αλλοδαπών κρατουμένων, οι οποίοι υπόκεινται σε διαδικασίες απέλασης. Από τις επισκέψεις μου στον εν λόγω χώρο, διαπιστώθηκε ότι οι υλικές συνθήκες είναι αρκετά ικανοποιητικές και εν πολλοίς ανταποκρίνονται στα διεθνή πρότυπα για την κράτηση μεταναστών.
Κατά την επίσκεψη μου στις 3 Απριλίου 2013, διαπίστωσα ότι εντός του χώρου κράτησης κρατούνταν ένα παντρεμένο ζευγάρι, οι οποίοι όμως δεν κρατούνταν στην ίδια πτέρυγα. Συγκεκριμένα, ο άντρας κρατούνταν σε αντρική πτέρυγα και η σύζυγος του στη γυναικεία πτέρυγα, παρότι υπάρχει διαμορφωμένη πτέρυγα η οποία δεν χρησιμοποιείται και στην οποία θα μπορούσαν να κρατούνται μαζί. Ως εκ τούτου, εισηγούμαι όπως η αρμόδια αρχή εξετάσει το ενδεχόμενο κράτησης ζευγαριών στην ίδια πτέρυγα, όπου αυτό είναι εφικτό, γεγονός που θα διευκολύνει σημαντικά την ομαλή συνέχιση της οικογενειακής τους ζωής. Επίσης, παρόλο που η κράτηση παιδιών είναι εξαιρετικά σπάνια, θα πρέπει να είναι δεδομένη η δυνατότητα κράτησης οικογενειών με παιδιά σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο του κρατητηρίου.
Περαιτέρω, παρότι με ικανοποιεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι ο Χώρος Κράτησης Μεταναστών διαθέτει εξωτερικό χώρο άσκησης, που αποτελεί βασική έλλειψη στα περισσότερα Αστυνομικά Κρατητήρια, παρατηρώ ότι αυτός δεν διαθέτει προστασία από τις καιρικές συνθήκες. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα μεταχείρισης κρατουμένων, ενδείκνυται η δημιουργία στεγάστρου στον εξωτερικό χώρο άσκησης, ώστε να χρησιμοποιείται υπό οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες[2].
Λαμβάνοντας υπόψη τις καιρικές συνθήκες της Κύπρου (έντονη ηλιοφάνεια) καθώς και ότι οι κρατούμενοι εξέρχονται των πτερύγων κυρίως κατά τις μεσημεριανές ώρες, θεωρώ χρήσιμη την εξέταση της δυνατότητας δημιουργίας, στο μέλλον, στεγάστρου για την ουσιαστικότερη αξιοποίηση του εξωτερικού χώρου άσκησης.
Όπως έχω επανειλημμένα αναλύσει, οι χώροι κράτησης ατόμων υπό απέλαση θα πρέπει να είναι διαρρυθμισμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να μην προσομοιάζουν με χώρους έκτισης ποινής και γενικότερα χώρους κράτησης για ποινικούς λόγους, αφού τα άτομα αυτά κρατούνται αποκλειστικά για σκοπούς απέλασης.
Παρότι η εξασφάλιση των κατάλληλων υλικών συνθηκών αποτελεί βασική παράμετρο για το σεβασμό της αξιοπρέπειας όσων κρατούνται, δεν εγγυάται αυτόματα και από μόνη της την καλύτερη προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων εντός του χώρου κράτησης. Ως εκ τούτου, το γεγονός ότι τα άτομα υπό απέλαση δεν κρατούνται για σκοπούς επιβολής ποινής θα πρέπει να αντανακλάται και στον τρόπο λειτουργίας του χώρου κράτησης.
Βάσει των πιο πάνω, κρίνω σκόπιμο όπως υποβάλω τις πιο κάτω παρατηρήσεις όσον αφορά ευρύτερα ζητήματα λειτουργίας του χώρου και εξασφάλισης βασικών δικαιωμάτων των κρατουμένων:
i) Σίτιση κρατουμένων
Παρόλο που ο εν λόγω χώρος λειτουργεί εδώ και τρεις μήνες περίπου, η παροχή σίτισης στους κρατούμενους συνεχίζει να γίνεται από τις Κεντρικές Φυλακές. Αυτό οφείλεται στην καθυστέρηση που επήλθε στη διαδικασία κατακύρωσης προσφοράς για τη σίτιση λόγω υποβολής ενστάσεων από προσφοριοδότες. Επειδή η συνέχιση της σίτισης των κρατουμένων από τις Κεντρικές Φυλακές δημιουργεί δυσχέρειες τόσο στη λειτουργία του χώρου όσο και στις Φυλακές, εισηγούμαι όπως επισπευτεί η εξέταση των ενστάσεων που υποβλήθηκαν και κατακυρωθεί, το συντομότερο, η προσφορά ώστε η σίτιση να αναληφθεί από ιδιωτική εταιρεία που εξειδικεύεται στον τομέα αυτό.
Πέραν τούτου, κατά τις επαφές μου με κρατούμενους, εκφράστηκαν παράπονα όσον αφορά την αδυναμία ετοιμασίας ζεστών ροφημάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας καθώς είναι γνωστό ότι, σε ορισμένες χώρες, η κατανάλωση ζεστών ροφημάτων αποτελεί καθημερινή συνήθεια. Όπως διαπίστωσα, κατά τη διάρκεια των γευμάτων παρέχεται ζεστό τσάι, όμως η δυνατότητα αυτή δεν παρέχεται το υπόλοιπο της ημέρας με αποτέλεσμα αρκετοί κρατούμενοι να αναγκάζονται να προμηθεύονται ροφήματα από τις αυτόματες μηχανές πώλησης με το ανάλογο αντίτιμο.
Επειδή, όπως έχω παρατηρήσει, εντός της κουζίνας της κάθε πτέρυγας υπάρχει σκεύος διατήρησης ζεστού νερού (thermos), εισηγούμαι όπως παρέχεται πρόσβαση στους κρατούμενους για ετοιμασία ζεστού ροφήματος καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και, σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον κατά τις ώρες που οι κρατούμενοι χρησιμοποιούν τους χώρους ψυχαγωγίας.
ii) Ενημέρωση για τα δικαιώματα των κρατουμένων
Βασική προϋπόθεση για την άσκηση των δικαιωμάτων από τους κρατούμενους είναι η πλήρης ενημέρωση τους για το σύνολο των δικαιωμάτων τους κατά την έναρξη της κράτησης . Ο τρόπος και τα έντυπα ενημέρωσης καθορίζονται με σαφήνεια στους περί Χώρων Κράτησης Απαγορευμένων Μεταναστών Κανονισμούς και ειδικότερα στο άρθρο 3.
Η αρμόδια αρχή έχει ήδη προχωρήσει στην έκδοση ενός βιβλιαρίου, στο οποίο επεξηγούνται τα δικαιώματα των κρατουμένων και το οποίο, σύμφωνα με τον Υπεύθυνο του Χώρου, παραδίδεται σε κάθε κρατούμενο κατά την έναρξη της κράτησης του. Παρότι η έκδοση του συγκεκριμένου βιβλιαρίου αποτελεί ένα θετικό βήμα, με προβληματίζει ιδιαίτερα το γεγονός ότι τα έντυπα, τα οποία υπογράφει ο κρατούμενος επιβεβαιώνοντας ότι έτυχε ενημέρωσης και καταχωρούνται στο φάκελο του, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εν λόγω βιβλιαρίου. Από το γεγονός αυτό καθίσταται, κατά την άποψη μου, ιδιαίτερα δυσχερής η καταχώρηση των υπογεγραμμένων εντύπων στον φάκελο, αφού το βιβλιάριο θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να παραμείνει στην κατοχή του κρατούμενου καθόλη τη διάρκεια της κράτησης του.
Άλλωστε, κατά την επιθεώρηση των φακέλων ορισμένων κρατουμένων, διαπιστώθηκε ότι τα εν λόγω έντυπα δεν ήταν καταχωρημένα, όπως προβλέπεται από το άρθρο 3 των σχετικών Κανονισμών. Σε άλλες περιπτώσεις, τα έντυπα είχαν παραδοθεί στον κρατούμενο, χωρίς ο ίδιος να γνωρίζει ανάγνωση ή σε μη κατανοητή γλώσσα.
Επειδή η ενημέρωση των κρατουμένων για τα δικαιώματα τους με τρόπο κατανοητό και η καταχώρηση των συγκεκριμένων εντύπων στον φάκελο κάθε κρατούμενου αποτελεί βασική υποχρέωση του Υπεύθυνου του χώρου, εφιστώ την προσοχή στην αρμόδια αρχή και εισηγούμαι όπως προχωρήσει στις απαραίτητες διευθετήσεις και οδηγίες, ώστε να ανταποκριθεί στην πιο πάνω υποχρέωση. Περαιτέρω, εισηγούμαι όπως η ενημέρωση των κρατουμένων για τα δικαιώματα τους είναι διαθέσιμη και στην ελληνική γλώσσα, την οποία κατέχουν επαρκώς αρκετοί κρατούμενοι.
iii) Στελέχωση του χώρου με ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό
Το δικαίωμα πρόσβασης σε ιατρό αποτελεί ένα από τα βασικά δικαιώματα κάθε κρατούμενου. Για την πραγμάτωση του ως άνω δικαιώματος, το άρθρο 21 των περί Χώρων Κράτησης Απαγορευμένων Μεταναστών Κανονισμών προνοεί την εργοδότηση νοσηλευτικού προσωπικού σε μόνιμη βάση, καθώς και άλλου εξειδικευμένου προσωπικού, με τρόπο που να εξασφαλίζει την πρόσβαση σε ιατρική εξέταση όλο το 24ώρο.
Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειες της αρμόδιας αρχής, το Υπουργείο Υγείας δεν έχει προχωρήσει στην εργοδότηση νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού, ώστε να στελεχωθεί ο χώρος κράτησης, ενώ οι εγκαταστάσεις που δημιουργήθηκαν εντός του χώρου μένουν αχρησιμοποίητες.
Ως αποτέλεσμα αυτού, τα μέλη του προσωπικού στη Μενόγεια επιβαρύνονται καθημερινά με την μεταφορά κρατουμένων είτε στο Κέντρο Υγείας της Κοφίνου είτε στο Γενικό Νοσοκομείο Λάρνακας. Η επί καθημερινής βάσης μεταφορά των κρατουμένων για σκοπούς ιατρικής εξέτασης συνεπάγεται σημαντικά έξοδα σε καύσιμα και συντήρηση των περιπολικών, καθώς και απασχόληση του προσωπικού σε άλλα καθήκοντα εκτός του χώρου κράτησης.
Παρότι αντιλαμβάνομαι την ανάγκη περιστολής των κρατικών δαπανών, έχω την άποψη ότι η εργοδότηση νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού, κατ’ εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας, είναι ιδιαίτερα σημαντική, ενώ δεν συνεπάγεται ιδιαίτερο κόστος, συγκρινόμενη με την εξοικονόμηση πόρων από την αποφυγή της καθημερινής μεταφοράς κρατουμένων εκτός του χώρου.
Ως εκ τούτου, εισηγούμαι όπως το Υπουργείο Υγείας προχωρήσει άμεσα στις απαραίτητες διαδικασίες εργοδότησης εξειδικευμένου προσωπικού. Σε αρχικό στάδιο, κρίνω επαρκή την εργοδότηση ενός ιατρού (Γενικό Ιατρό ή Παθολόγο) για οκτάωρη εργασία και την στελέχωση του ιατρείου με νοσηλευτικό προσωπικό καθόλο το 24ώρο, κυρίως για την παροχή της φαρμακευτικής αγωγής στους κρατούμενους.
iv) Επισκέψεις
Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ.17 των σχετικών Κανονισμών, κάθε κρατούμενος μπορεί να δέχεται καθημερινά επισκέψεις από συγγενικό ή άλλο πρόσωπο, σύμφωνα με ωράριο που καθορίζεται από τον υπεύθυνο του χώρου κράτησης, το λιγότερο για μια ώρα συνολικά. Περαιτέρω, σύμφωνα με τους Κανόνες Κρατητηρίου (Μέρος ΙΙ), οι ώρες επισκέψεων καθορίζονται από τις 9 π.μ μέχρι μια ώρα πριν τη δύση του ήλιου.
Κατά την πρώτη μου επίσκεψη στη Μενόγεια, ενημερώθηκα ότι οι επισκέψεις συγγενών ή άλλων προσώπων επιτρέπονταν, σύμφωνα με τις οδηγίες του Υπεύθυνου του χώρου, μεταξύ 11π.μ – 1 μ.μ και 4.30μ.μ-5.30μ.μ. Αμέσως επεσήμανα στον Υπεύθυνο του χώρου ότι το ωράριο αυτό περιόριζε αρκετά τις ώρες επισκέψεων και καθιστούσε αδύνατη τη διενέργεια επίσκεψης για όσους εργάζονται μέχρι τις απογευματινές ώρες.
Μετά τις αρχικές αυτές επισημάνσεις, πληροφορήθηκα ότι το ωράριο επισκέψεων μεταβλήθηκε, επιτρέποντας τις επισκέψεις μεταξύ των ωρών 10πμ. – 1μ.μ και 5μ.μ.-6.30μ.μ. Παρότι το νέο ωράριο είναι σαφώς βελτιωμένο, θεωρώ ότι οι επισκέψεις θα πρέπει να επιτρέπονται, όπως αναφέρεται στους Κανόνες του Κρατητηρίου, από τις 9π.μ μέχρι μία ώρα πριν τη δύση του ήλιου, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τις δυσκολίες πρόσβασης στον εν λόγω χώρο λόγω της τοποθεσίας του. Έχω την άποψη ότι η επέκταση του ωραρίου επισκέψεων δεν θα δυσχεράνει την εύρυθμη λειτουργία του χώρου, ενώ θα διευκολύνει την επαφή των κρατουμένων με συγγενικά και φιλικά τους πρόσωπα, γεγονός που κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό στις περιπτώσεις των μεταναστών που κρατούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Περαιτέρω, βάσει παραπόνων που εκφράστηκαν από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) σε σχέση με την πρόσβαση τους στον εν λόγω χώρο κράτησης, κρίνω σκόπιμο να τονίσω ότι η αρμόδια αρχή οφείλει να παρέχει διευκολύνσεις στις ΜΚΟ για επαφή με τους κρατούμενους για διάφορα ζητήματα που τους αφορούν, στο πλαίσιο της κείμενης νομοθεσίας.
Επίσης, παρατηρώ ότι στο βιβλιάριο, που περιλαμβάνει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατουμένων, αναφέρεται(σελ.13) ότι για τη διενέργεια επίσκεψης απαιτείται η συμπλήρωση έντυπης αίτησης/πρόσκλησης, η οποία να κατατίθεται στον υπεύθυνο της Πτέρυγας τουλάχιστον μια ημέρα πριν την επίσκεψη. Σύμφωνα με τον Υπεύθυνο του χώρου, η πιο πάνω αίτηση δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για τη διενέργεια επίσκεψης, αλλά εξασφαλίζει προτεραιότητα σε όσους προσέρχονται για επίσκεψη.
Για το πιο πάνω θέμα, σημειώνω ότι η υποβολή οποιουδήποτε εντύπου σε σχέση με τη διενέργεια επίσκεψης δεν προβλέπεται από τους σχετικούς Κανονισμούς και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να αποτελεί προϋπόθεση για τη διενέργεια επίσκεψης ή για την εξασφάλιση προτεραιότητας, αφού κινείται εκτός νομικού πλαισίου.
Για το λόγο αυτό, εισηγούμαι όπως διαγραφεί η σχετική πρόνοια που περιλήφθηκε στο Έντυπο Δικαιωμάτων (σελ.13) και παύσει η χρήση του εν λόγω εντύπου από τους κρατούμενους, με ταυτόχρονη ενημέρωση των κρατουμένων για τα πιο πάνω.
Επιπλέον, λόγω της μακρόχρονης κράτησης των μεταναστών, θεωρώ ότι θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο να επιτραπεί η παράδοση συγκεκριμένων προϊόντων σε καθορισμένες ποσότητες από τους επισκέπτες για χρήση από τους κρατούμενους. Η πρακτική αυτή ακολουθείται και σε άλλους χώρους κράτησης (π.χ Φυλακές) χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, δεδομένου ότι η φύση και η ποσότητα των προϊόντων καθορίζονται και ελέγχονται από την αρμόδια αρχή κράτησης.
v) Συνεντεύξεις κρατουμένων με μέλη της ΥΑΜ
Κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψης στο χώρο κράτησης μεταναστών, ένας κρατούμενος υπέβαλε παράπονο σε σχέση με κακοποίηση του από μέλη της ΥΑΜ κατά τη διάρκεια συνέντευξης σχετικά με τις διαδικασίες της απέλασης του λίγες ημέρες νωρίτερα. Οι ισχυρισμοί αυτοί τέθηκαν υπόψη του Υπεύθυνου του χώρου, ο οποίος προχώρησε άμεσα στις απαραίτητες διευθετήσεις ώστε ο παραπονούμενος να μεταφερθεί στο Γενικό Νοσοκομείο και να υποβληθεί στις προβλεπόμενες ιατρικές εξετάσεις. Σύμφωνα με το πόρισμα του ιατρικού Λειτουργού, ο παραπονούμενος δεν έφερε καμία ένδειξη κακοποίησης και ως εκ τούτου, η διερεύνηση του παραπόνου αυτού τερματίστηκε.
Όμως η διερεύνηση του εν λόγω περιστατικού, ανέδειξε το ζήτημα του τρόπου διενέργειας συνεντεύξεων από μέλη της ΥΑΜ. Ειδικότερα, με προβλημάτισε το γεγονός ότι τα μέλη της ΥΑΜ εισέρχονταν στο χώρο κράτησης με πολιτική περιβολή, χωρίς οποιοδήποτε εμφανές στοιχείο ταυτότητας (αριθμός, όνομα) και πραγματοποιούσαν τις συνεντεύξεις με τους κρατούμενους σε χώρο που δεν καλύπτεται από το κλειστό σύστημα παρακολούθησης (CCTV). Ως εκ τούτου, ήταν ουσιαστικά αδύνατη η υποβολή παραπόνου κατά συγκεκριμένων μελών της ΥΑΜ για οποιαδήποτε συμπεριφορά κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων, ενώ η διερεύνηση τυχόν τέτοιων ισχυρισμών ήταν ιδιαίτερα δυσχερής λόγω έλλειψης παρακολούθησης.
Οι ως άνω προβληματισμοί συζητήθηκαν τόσο με τον Υπεύθυνο του χώρου όσο και με τον Διοικητή της ΥΑΜ, οι οποίοι προχώρησαν άμεσα στην έκδοση οδηγιών (Οδηγία 14/13), σύμφωνα με τις οποίες δεν επιτρέπεται η συνέντευξη κρατούμενου από οποιοδήποτε μέλος της Αστυνομίας χωρίς την άδεια του Αξιωματικού Υπηρεσίας ενώ οι συναντήσεις θα διενεργούνται μόνο σε χώρους με σύστημα παρακολούθησης (CCTV). Ως προς αυτό, κρίνω σκόπιμο να διευκρινίσω ότι η αίθουσα επισκέψεων για δικηγόρους δεν μπορεί να χρησιμοποιείται για το σκοπό αυτό, αφού δεν καλύπτεται από το σύστημα παρακολούθησης.
Όπως τονίστηκε από την αρμόδια αρχή κατά τη συζήτηση του εν λόγω θέματος, τα ακριβή στοιχεία κάθε μέλους της Αστυνομίας που εισέρχεται στο χώρο κράτησης για να συναντηθεί με κρατούμενο θα καταγράφονται στο σχετικό Βιβλίο και οι συναντήσεις θα παρακολουθούνται σε κάθε περίπτωση.
Η ως άνω οδηγία με βρίσκει απόλυτα σύμφωνη, καθώς θεωρώ ότι συμβάλλει σημαντικά στην διασφάλιση της διαφάνειας και της λογοδοσίας όσον αφορά τις ενέργειες των μελών της Αστυνομίας, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ένα σημαντικό μέσο απόδειξης τυχόν ισχυρισμών των κρατουμένων καθώς και υπεράσπισης των Αστυνομικών που καταγγέλλονται.
vi) Χρήση χειροπέδων εντός του χώρου κράτησης
Σύμφωνα με οδηγίες του Υπεύθυνου του χώρου (Οδηγίες 19/13, 21/13), οι κρατούμενοι μεταφέρονται εντός του χώρου κράτησης με τη χρήση χειροπέδων μπροστά. Ειδικότερα, οι κρατούμενοι μεταφέρονται προς το ιατρείο και προς το χώρο επισκέψεων με τα χέρια μπροστά, δεμένα με χειροπέδες.
Η πιο πάνω πρακτική δεν με βρίσκει σύμφωνη, καθώς εφαρμόζει ιδιαίτερα αυστηρούς και αχρείαστους περιορισμούς στους κρατούμενους. Η χρήση μέσων σωματικού περιορισμού, όπως οι χειροπέδες, αποτελεί ένα εξαιρετικό μέτρο, το οποίο εφαρμόζεται κυρίως όταν υφίστανται εύλογες ανησυχίες σε σχέση με την ασφάλεια του χώρου ή του κρατούμενου λόγω κινδύνου απόδρασης, αυτοτραυτισμού ή επιθετικής συμπεριφοράς.
Όπως έχω επανειλημμένα τονίσει, τα πρόσωπα που κρατούνται στη Μενόγεια δεν είναι ποινικοί κρατούμενοι, αλλά κρατούνται αποκλειστικά για τη διευκόλυνση των διαδικασιών απέλασης τους και το γεγονός αυτό θα πρέπει να αντανακλάται στη λειτουργία του χώρου. Ως εκ τούτου, ο βαθμός επικινδυνότητας τους θα πρέπει να αξιολογείται ανάλογα και να εφαρμόζονται λιγότερο περιοριστικά μέτρα.
Βάσει των πιο πάνω, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η χρήση χειροπέδων εντός του χώρου κράτησης δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, αφού ο εν λόγω χώρος πληροί βασικές προϋποθέσεις ασφάλειας και αποτροπής απόδρασης. Περαιτέρω, οι κρατούμενοι, κατά την μετακίνηση τους, συνοδεύονται από μέλη του προσωπικού του χώρου, τα οποία είναι σε θέση να επέμβουν σε περίπτωση εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς. Άλλωστε, η έκθεση των κρατουμένων στα βλέμματα των επισκεπτών τους (φίλοι, συγγενείς, οικογένεια, παιδιά) με χειροπέδες, υποβαθμίζει την ανθρώπινη τους υπόσταση και αποτελεί εξευτελιστική μεταχείριση που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να κριθεί ως επιτρεπτή.
Παρότι, αντιλαμβάνομαι την ανάγκη για τήρηση της τάξης και της ασφάλειας, θεωρώ ότι η χρήση χειροπεδών κατά την μετακίνηση των κρατουμένων εντός του χώρου κράτησης δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό και ως εκ τούτου δεν είναι αναγκαία, ενώ αντίθετα εξευτελίζει τους κρατούμενους. Σε κάθε περίπτωση, οι τυχόν κτιριακές ή άλλες ελλείψεις που πιθανόν να επηρεάζουν την ασφάλεια του χώρου κράτησης δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με τη χρήση μέσων σωματικού περιορισμού ή οποιωνδήποτε άλλων μέσων με τρόπο που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
vi) Πρόσβαση στη διαδικασία παροχής πολιτικού ασύλου
Από την έναρξη λειτουργίας του χώρου κράτησης μεταναστών στη Μενόγεια μέχρι σήμερα, υποβλήθηκαν στο Γραφείο μου, τόσο τηλεφωνικά όσο και γραπτά, παράπονα σχετικά με την πρόσβαση των κρατουμένων στη διαδικασία ασύλου. Ειδικότερα, τα παράπονα αφορούσαν κυρίως την άρνηση ή ολιγωρία των μελών του προσωπικού του χώρου να παραλάβουν και να διαβιβάσουν στην Υπηρεσία Ασύλου αιτήσεις των μεταναστών για πολιτικό άσυλο. Τα ως άνω παράπονα με προβληματίζουν ιδιαίτερα, δεδομένου ότι οι κρατούμενοι συχνά δεν διαθέτουν άλλα μέσα υποβολής αιτημάτων προς τις αρμόδιες αρχές, παρά μόνο μέσω του προσωπικού του χώρου κράτησης.
Ως εκ τούτου, κρίνω σκόπιμο να τονίσω ότι αποτελεί υποχρέωση των μελών του προσωπικού του χώρου να προωθούν τις επιστολές που παραδίδονται από τους κρατούμενους, πόσω μάλλον όταν αυτές αφορούν ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα όπως την παροχή πολιτικού ασύλου. Η έγκαιρη διαβίβαση του αιτήματος αυτού μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα σημαντική για την αποφυγή απέλασης οποιουδήποτε προσώπου, που τυχόν διατρέχει σοβαρό κίνδυνο δίωξης στη χώρα καταγωγής του.
Για το σκοπό αυτό, εισηγούμαι όπως ο Υπεύθυνος του χώρου κράτησης επιστήσει την προσοχή στα μέλη του προσωπικού για την ως άνω υποχρέωση τους, εκδίδοντας σχετικές Οδηγίες για την παροχή διευκολύνσεων στην άσκηση του δικαιώματος των κρατουμένων για υποβολή αιτήματος ασύλου και την άμεση διαβίβαση τυχόν αιτημάτων στην Υπηρεσία Ασύλου.
vii) Χρήση βίας και περιορισμός ή στέρηση δικαιωμάτων
Σύμφωνα με τους σχετικούς Κανονισμούς (άρθρο 10) κάθε κρατούμενος τυγχάνει σεβασμού και αξιοπρεπούς μεταχείρισης, ενώ σε καμία περίπτωση δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική τιμωρία ή μεταχείριση ή σε οποιαδήποτε ψυχολογική ή διανοητική βία. Η χρήση βίας επιτρέπεται μόνο όταν είναι απόλυτα αναγκαίο, ιδίως για αντιμετώπιση κρατούμενου που θεωρείται επικίνδυνος και σε περιπτώσεις καταστροφής περιουσίας ή αποτροπής απόδρασης.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η δεύτερη επίσκεψη μου στη Μενόγεια διενεργήθηκε με αφορμή ισχυρισμούς που τέθηκαν υπόψη μου για χρήση βίας από μέλη του προσωπικού κατά τη διάρκεια επεισοδίων που έλαβαν χώρα στις 29 Μαρτίου 2013. Από τη διερεύνηση των ισχυρισμών αυτών, προέκυψε ότι την ημέρα εκείνη, όπως και τις προηγούμενες ημέρες, έγινε διακοπή του σήματος των κινητών τηλεφώνων των κρατουμένων, μέσω σχετικού συστήματος που έχει εγκατασταθεί, σε ώρες εκτός του καθορισμένου προγράμματος (2μ.μ – 5μ.μ και 11μ.μ- 8π.μ), γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των κρατουμένων της Πτέρυγας Β’, οι οποίοι αρνήθηκαν να εισέλθουν στα κελιά τους κατά την ώρα μεσημεριανής ανάπαυσης (2μ.μ).
Βάσει του οπτικού υλικού που καταγράφηκε από το κλειστό σύστημα παρακολούθησης, η άρνηση των κρατουμένων να ακολουθήσουν το πρόγραμμα που καθορίστηκε από τον Υπεύθυνο του χώρου δημιούργησε ένταση μεταξύ μελών του προσωπικού και κρατουμένων, με αποτέλεσμα ο Υπεύθυνος του χώρου να δώσει οδηγίες για την επέμβαση του προσωπικού προκειμένου να μπουν οι κρατούμενοι στα κελιά τους. Παρότι από το οπτικό υλικό δεν προκύπτει η χρήση υπέρμετρης σωματικής βίας κατά των κρατουμένων, έγινε χρήση σπρέι (pepper spray) προκειμένου να διαλυθούν οι κρατούμενοι και να εισέλθουν στα κελιά τους.
Πέραν του ως άνω περιστατικού, έχουν υποβληθεί στο Γραφείο μου ατομικές καταγγελίες κρατουμένων για χρήση βίας εναντίον τους από μέλη του προσωπικού, οι οποίες στο παρόν στάδιο διερευνώνται.
Με αφορμή το συγκεκριμένο περιστατικό και άλλες καταγγελίες, τονίζω, για άλλη μια φορά, ότι η χρήση βίας απαγορεύεται και κατ’ εξαίρεση μπορεί να κριθεί επιτρεπτή μόνο όταν πληρούνται οι αρχές της αναγκαιότητας, της προσφορότητας και της αναλογικότητας. Ως εκ τούτου, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να εξετάζονται λιγότερο αναγκαστικά μέτρα για αντιμετώπιση μιας δεδομένης κατάστασης, προτού αποφασιστεί τυχόν χρήση βίας, η οποία σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να σέβεται τις πιο πάνω αρχές.
Σε κάθε περίπτωση, η αρμόδια αρχή θα πρέπει, με τις ενέργειες της, να καταστήσει σαφές σε όλα τα μέλη του προσωπικού ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια των κρατουμένων πρέπει να είναι απόλυτα σεβαστή, γι’ αυτό η χρήση βίας έναντι των κρατουμένων, κατά κανόνα, απαγορεύεται και ως εκ τούτου θα επιδεικνύεται μηδενική ανοχή σε τέτοια περιστατικά.
Όσον αφορά το συγκεκριμένο περιστατικό που έλαβε χώρα στις 29 Μαρτίου 2013, θεωρώ ότι αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν οι κρατούμενοι ενημερώνονταν εκ των προτέρων για τυχόν διακοπές στο σήμα των κινητών τους τηλεφώνων και για τους λόγους που αυτό κρίθηκε απαραίτητο. Γενικότερα, η συστηματική και ειλικρινής επικοινωνία του προσωπικού του χώρου με τους κρατούμενους μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αποφυγή εντάσεων εντός του χώρου και στην εύρυθμη λειτουργία του.
Επομένως, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι οποιοιδήποτε περιορισμοί τίθενται στην επικοινωνία των κρατουμένων με τον έξω κόσμο θα πρέπει να δικαιολογούνται επαρκώς και να μην εφαρμόζονται αυθαίρετα και χωρίς προηγούμενη ενημέρωση των κρατουμένων. Ειδικότερα, όσον αφορά τη χρήση των κινητών τηλεφώνων έχω την άποψη ότι θα πρέπει να είναι εφικτή καθόλο το 24ώρο, εκτός από τις ώρες ανάπαυσης, με δυνατότητα εξαίρεσης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Άλλωστε, θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι αρκετοί εκ των κρατουμένων προέρχονται από χώρες με σοβαρά προβλήματα και εμπόλεμες καταστάσεις, που καθιστούν ιδιαίτερα κρίσιμη την επικοινωνία τους με συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα.
Όσον αφορά ευρύτερα το ζήτημα του περιορισμού ή της στέρησης δικαιωμάτων λόγω παραβίασης των υποχρεώσεων από τον κρατούμενο, τονίζω ότι οι περιορισμοί που αποφασίζονται από τον Υπεύθυνο του χώρου θα πρέπει να είναι ανάλογοι με τη συμπεριφορά του κρατούμενου και να εντάσσονται στους προβλεπόμενους από τους Κανονισμούς [Τρίτος Πίνακας- Κανονισμός 11(2)]. Κατά την επιθεώρηση των φακέλων, διαπιστώθηκαν περιπτώσεις επιβολής ιδιαίτερα αυστηρών περιορισμών στα δικαιώματα των κρατουμένων, που αφενός ήταν δυσανάλογοι με την συμπεριφορά του κρατούμενου και αφετέρου δεν προβλέπονται στους σχετικούς Κανονισμούς.
Χαρακτηριστικά αναφέρω μια περίπτωση κρατουμένου, στον οποίο επιβλήθηκε στέρηση του δικαιώματος επισκέψεων και στέρηση του κινητού τηλεφώνου για 7 ημέρες, λόγω άρνησης του να ξυπνήσει το πρωί κατά την καθορισμένη ώρα. Πέραν του γεγονότος ότι η τιμωρία που επιβλήθηκε στον εν λόγω κρατούμενο είναι εντελώς δυσανάλογη με την συμπεριφορά του, η στέρηση του δικαιώματος επισκέψεων και επικοινωνίας δεν επιτρέπεται σύμφωνα με τους σχετικούς Κανονισμούς.
Παρότι αντιλαμβάνομαι την ανάγκη για ευταξία και εύρυθμη λειτουργία του χώρου κράτησης, κρίνω χρήσιμο να επιστήσω την προσοχή στον Υπεύθυνο του χώρου όπως ασκεί την διακριτική του ευχέρεια για επιβολή περιορισμών λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την αρχή της αναλογικότητας και εφαρμόζοντας, σε κάθε περίπτωση, τις πρόνοιες των σχετικών Κανονισμών.
- Όλες οι ως άνω εισηγήσεις μου αποσκοπούν τόσο στην βελτίωση των συνθηκών κράτησης και της μεταχείρισης των κρατουμένων όσο και στην διευκόλυνση της άσκησης των καθηκόντων του προσωπικού του χώρου, δεδομένου ότι η εξασφάλιση ενός υγιούς και ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος προϋποθέτει την ταυτόχρονη εξασφάλιση των βασικών δικαιωμάτων των κρατουμένων.
- Ως εκ τούτου, οι εισηγήσεις μου προς την κατεύθυνση αυτή συνοψίζονται στα εξής σημεία:
- Εξέταση του ενδεχομένου κράτησης ζευγαριών στην ίδια πτέρυγα, όπου αυτό είναι εφικτό.
- Εξέταση της δυνατότητας δημιουργίας, στο μέλλον, στεγάστρου για την ουσιαστικότερη αξιοποίηση του εξωτερικού χώρου άσκησης.
- Επίσπευση της εξέτασης των ενστάσεων που υποβλήθηκαν για την σίτιση των κρατουμένων και κατακύρωση, το συντομότερο, της προσφοράς ώστε η σίτιση να αναληφθεί από ιδιωτική εταιρεία που εξειδικεύεται στον τομέα αυτό.
- Παροχή πρόσβασης στους κρατούμενους για ετοιμασία ζεστού ροφήματος καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και, σε κάθε περίπτωση, τουλάχιστον κατά τις ώρες που οι κρατούμενοι χρησιμοποιούν τους χώρους ψυχαγωγίας.
- Διευθέτηση της ενημέρωσης των κρατουμένων για τα δικαιώματα τους και της καταχώρησης των προβλεπόμενων εντύπων στον φάκελο του κάθε κρατούμενου.
- Διάθεση εντύπων ενημέρωσης των κρατουμένων για τα δικαιώματα τους και στην ελληνική γλώσσα.
- Άμεση προώθηση των απαραίτητων διαδικασιών εργοδότησης νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού από το Υπουργείο Υγείας, όπως αναλύθηκε.
- Επέκταση του ωραρίου επισκέψεων από τις 9π.μ μέχρι μια ώρα πριν τη δύση του ήλιου και παροχή διευκολύνσεων για επισκέψεις των ΜΚΟ.
- Διαγραφή της πρόνοιας που περιλήφθηκε στο Έντυπο Δικαιωμάτων (σελ.13) για συμπλήρωση έντυπης αίτησης για επίσκεψη και τερματισμός της χρήσης της από τους κρατούμενους, με ταυτόχρονη ενημέρωση τους.
- Εξέταση του ενδεχομένου να επιτραπεί η παράδοση συγκεκριμένων προϊόντων σε καθορισμένες ποσότητες από τους επισκέπτες για χρήση από τους κρατούμενους.
- Πιστή εφαρμογή των Οδηγιών του Υπεύθυνου του χώρου κράτησης σχετικά με τον τρόπο διενέργειας συνεντεύξεων από μέλη της Αστυνομίας.
- Τερματισμός της χρήσης χειροπεδών εντός του χώρου κράτησης.
- Έκδοση Οδηγιών για την πλήρη εξασφάλιση του δικαιώματος των κρατουμένων για υποβολή αιτήματος ασύλου και την άμεση διαβίβαση τυχόν αιτημάτων στην Υπηρεσία Ασύλου.
- Χρήση των κινητών τηλεφώνων καθ’ όλο το 24ώρο, εκτός από τις ώρες ανάπαυσης, με δυνατότητα εξαίρεσης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.
- Να καταστεί σαφές ότι θα επιδεικνύεται μηδενική ανοχή σε περιστατικά χρήσης υπέρμετρης βίας.
- Άσκηση της διακριτικής ευχέρειας του Υπεύθυνου του χώρου για επιβολή περιορισμών λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την αρχή της αναλογικότητας και εφαρμόζοντας, σε κάθε περίπτωση, τις πρόνοιες των σχετικών Κανονισμών.
Η παρούσα Έκθεση μου ως Ανεξάρτητη Αρχή Πρόληψης των Βασανιστηρίων υποβάλλεται στον Υπουργό Δικαιοσύνης & Δημόσιας Τάξης, ως αρμόδια αρχή, σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ν. 2(ΙΙΙ)/2009 για προβληματισμό και τις δικές του ενέργειες στη βάση των εισηγήσεων μου. Περαιτέρω, η παρούσα Έκθεση μου κοινοποιείται στον Αρχηγό Αστυνομίας για ενημέρωση του καθώς και στον Υπουργό Υγείας για ενημέρωση του και τυχόν δικές του ενέργειες.
Ελίζα Σαββίδου
Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Ανεξάρτητη Αρχή Πρόληψης Των Βασανιστηρίων
