16 χρόνια μετά τη θέσπιση του περί Προσφύγων Νόμου, η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) δεν έχει βρει ακόμα αποτελεσματικό τρόπο εφαρμογής της ίδιας της νομοθεσίας της, παρά το γεγονός ότι οι αιτήσεις ασύλου έχουν μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα της περιοριστικής πολιτικής ασύλου που ακολουθούν οι αρχές. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης εκ μέρους της πολιτείας για αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου σε συνδυασμό με την απουσία συντονισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων υπηρεσιών του κράτους οδηγούν τις και τους αιτούντες άσυλο σε απόγνωση και θέτουν τις και τους λειτουργούς των αρμόδιων υπηρεσιών σε αχρηστία.
Βάσει του προαναφερόμενου νόμου, όταν ένα άτομο επιθυμεί να υποβάλει αίτηση για διεθνή προστασία, το κράτος οφείλει να του παρέχει άμεσα πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου και σε υλικές συνθήκες υποδοχής (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στέγη, διατροφή, ένδυση και επίδομα για προσωπικά έξοδα), για σκοπούς αξιοπρεπούς διαβίωσης. Δυστυχώς, η πραγματικότητα κάθε άλλο παρά συνάδει με αυτό το πλαίσιο:
Πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου: Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της διαδικασίας ασύλου είναι η μη ύπαρξη δυνατότητας υποβολής αίτησης για διεθνή προστασία σε καθημερινή και 24ωρη βάση. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι πρόσφυγες που φθάνουν στη χώρα βράδυ ή κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου, τις πλείστες φορές καταπονημένες/οι από το ταξίδι και από τους λόγους που τις/τους ώθησαν σε φυγή, εξαναγκάζονται να διαμείνουν σε πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους μέχρι να μπορούν να αποταθούν στις αρχές, σε συγκεκριμένες ώρες και μέρες της εβδομάδας (Δευτέρα, Τετάρτη & Παρασκευή από τις 9.00 πμ μέχρι τις 1.00 μμ) για να υποβάλουν αίτηση για διεθνή προστασία.
Ενημερωτικό υλικό: Το ενημερωτικό υλικό που δίνεται στα άτομα που αιτούνται άσυλο είναι ελλιπές και ασαφές, αφού κυρίως αναλώνεται στην περιγραφή του νόμου αντί να παρέχει χρήσιμες, καθοδηγητικές και πρακτικές πληροφορίες (που, πως, πότε). Περαιτέρω, πολλές φορές παρατηρούνται ελλείψεις στη διαθεσιμότητά του και δεν διατίθεται πάντα στην γλώσσα επικοινωνίας των αιτούντων άσυλο.
Παραπομπή στο Κέντρο Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο στην Κοφίνου: Μετά την υποβολή των αιτήσεων για άσυλο, οι αρχές εξετάζουν κατά προτεραιότητα την παραπομπή των αιτούντων για διαμονή στο Κέντρο Υποδοχής Αιτούντων Ασύλου στην Κοφίνου. Όταν τα άτομα που αιτούνται άσυλο ενημερώνονται ότι πρέπει να μεταβούν στην Κοφίνου, διαπιστώνουν ότι δεν υπάρχει ουσιαστική κρατική μέριμνα για τη μεταφορά τους στο Κέντρο. Μόνο από την Λάρνακα υπάρχει απευθείας μεταφορικό μέσο προς το Κέντρο της Κοφίνου, ενώ δεν παρέχονται ούτε οι απαραίτητες πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίος μπορούν να μεταβούν στον προορισμό τους (χάρτες, διαδρομές δημόσιων συγκοινωνιών, κτλ).
Πρόσβαση σε υλικές συνθήκες υποδοχής: Σε περίπτωση που άτομα που αιτούνται άσυλο δεν παραπεμφθούν στο Κέντρο στην Κοφίνου, τότε το κράτος έχει υποχρέωση να διασφαλίσει για αυτά τις πιο πάνω συνθήκες υποδοχής μέσω των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ). Στις περιπτώσεις αυτές έχει διαπιστωθεί η απουσία ενός αποτελεσματικού και πρακτικού μηχανισμού που να επιτρέπει την άμεση πρόσβασή τους σε υλικές συνθήκες υποδοχής, συμπεριλαμβανομένων βασικών αναγκών, όπως φαγητό και στέγη. Για την παροχή των προβλεπόμενων από τον νόμο υλικών συνθηκών υποδοχής, οι αιτήτριες/τές ασύλου οφείλουν να υποβάλουν ειδική αίτηση στις ΥΚΕ, κάτι που τις/ τους «παγιδεύει» σε έναν κυκεώνα γραφειοκρατίας των διάφορων εμπλεκόμενων υπηρεσιών, η καθεμιά από τις οποίες ακολουθεί τους δικούς της κανονισμούς, οι οποίοι συχνά αλληλοσυγκρούονται μεταξύ τους.
Τα άτομα που αιτούνται άσυλο και μόλις ήρθαν στην ΚΔ πρέπει, μεταξύ άλλων, να μεταβούν σε νοσοκομείο για τη διεξαγωγή των απαραίτητων ιατρικών εξετάσεων. Παρόλα αυτά, δεν τους παρέχεται καμία ενημέρωση για τις ώρες που μπορούν να εξυπηρετηθούν στα κρατικά νοσοκομεία (7:30 – 9:30πμ), σε ποιά κρατικά νοσοκομεία μπορούν να εξυπηρετηθούν, το πώς θα μεταβούν εκεί ή ότι εκεί πρέπει να επιδείξουν έγγραφα που τις πλείστες φορές δεν έχουν.
Για να δεχτούν την αίτηση για κάλυψη υλικών συνθηκών υποδοχής, οι ΥΚΕ απαιτούν την προσκόμιση του Δελτίου Ταυτότητας Αλλοδαπού των αιτητριών/τών, το οποίο εκδίδεται από την Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης (ΥΑΜ), αλλά μόνο με την προσκόμιση των αποτελεσμάτων των ιατρικών εξετάσεων. Οι Υπηρεσίες Υγείας χρειάζονται από πλευράς τους περίπου μια εβδομάδα για την έκδοση των αποτελεσμάτων των εξετάσεων, αν αυτά είναι αρνητικά (σε περίπτωση που τα αποτελέσματα είναι θετικά σε κάποιον ιό, τότε χρειάζεται να επαναληφθούν και άρα ο χρόνος αναμονής πολλαπλασιάζεται).
Μετά την υποβολή της αίτησης για κάλυψη υλικών συνθηκών υποδοχής, οι αιτήτριες/τές συνεχίζουν να βρίσκονται αντιμέτωποι με βασικά προβλήματα όσον αφορά τη διαβίωσή τους, αφού κατά την αναμονή της ολοκλήρωσης της διαδικασίας υποβολής και εξέτασης των αιτήσεων για κάλυψη υλικών συνθηκών υποδοχής (έναν περίπου μήνα), δεν έχουν πόρους για ούτε και πρόσβαση σε διατροφή και διαμονή.
Όσον αφορά το ενοίκιο, οι ΥΚΕ απαιτούν από τις και τους αιτούντες άσυλο να προσκομίσουν χαρτοσημασμένο ενοικιαστήριο έγγραφο για να τους καταβληθεί επίδομα ενοικίου, παραβλέποντας το γεγονός ότι οι αιτούντες δεν έχουν τους πόρους να προπληρώσουν εγγύηση και μηνιαία ενοίκια πριν από την κάλυψη των υλικών συνθηκών υποδοχής τους από τις ΥΚΕ.
Διασπάθιση του δημόσιου χρήματος: H αναποτελεσματικότητα των αρχών για άμεση παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής, εκτός των σοβαρών επιπτώσεων στα ίδια τα άτομα που αιτούνται άσυλο, οδηγεί επίσης σε αναποτελεσματικότητα και εξουθένωση των λειτουργών των υπηρεσιών, καθώς και σε διασπάθιση του δημόσιου χρήματος.
Για επίλυση του στεγαστικού προβλήματος που δημιουργείται εξαιτίας των παραπάνω διαδικασιών, οι αρχές, όταν αναγκαστούν, παραπέμπουν αιτούντες άσυλο σε ξενοδοχεία. Παρόλα αυτά, το κράτος δεν έχει φροντίσει να συνάψει εκ των προτέρων συμφωνίες με ξενοδοχεία κάνοντας σχετικές προκηρύξεις προσφορών, με αποτέλεσμα να υπερχρεώνονται υπηρεσίες χαμηλής ποιότητας, τα έξοδα των οποίων επωμίζονται οι φορολογούμενες/οι. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κόστος διαμονής σε ξενοδοχείο για μία ημέρα μαζί με διατροφή (περίπου €100/νύχτα για κάθε άτομο) είναι ισοδύναμο με το ποσό που ο νόμος προβλέπει ως μηνιαίο επίδομα ενοικίου για ένα ή δύο άτομα (επίσης €100). Ο λόγος που οι ΥΚΕ καταφεύγουν στην αγορά υπηρεσιών από ξενοδοχεία με τέτοιες υπερχρεώσεις είναι η άρνησή τους να καταβάλουν προκαταβολικά το επίδομα ενοικίου στις/στους αιτήτριες/τές.
Παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής υπό μορφή κουπονιών: Η παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής όσον αφορά την ένδυση, υπόδηση και σίτιση παρέχεται στις/στους αιτούντες άσυλο υπό μορφή κουπονιών. Τα συγκεκριμένα κουπόνια όμως, ισχύουν μόνο σε συγκεκριμένα καταστήματα, τα οποία πουλούν αναγκαία προϊόντα πολύ πιο ακριβά από τις πλείστες υπεραγορές, με αποτέλεσμα η αγοραστική και ονομαστική αξία των κουπονιών να μην συνάδουν μεταξύ τους. Επίσης, τα εν λόγω καταστήματα βρίσκονται αρκετά μακριά από τον τόπο διαμονής πολλών αιτούντων άσυλο και ως εκ τούτου, η μετάβασή τους σε αυτά δημιουργει επιπλέον ταλαιπωρία. Παράλληλα, το γεγονός ότι υπάρχει ανώτατο όριο στην αξία των κουπονιών που παρέχονται στις/ στους αιτούντες άσυλο δημιουργεί προβλήματα και ειδικότερα σε πολυμελείς οικογένειες, οι οποίες με τα διαθέσιμα ποσά δεν μπορούν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, ούτε όσον αφορά τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες της σίτισης, ένδυσης και στέγασής τους.
Ενόψει των πιο πάνω, η ΚΙΣΑ καλεί:
- Tην Υπηρεσία Ασύλου, τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, την Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, καθώς και το Υπουργείο Υγείας, να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για εναρμόνιση των πρακτικών τους με τον περί Προσφύγων Νόμο.
- Στη διευθέτηση συνάντησης όλων των πιο πάνω αρχών και υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για τις συνθήκες υποδοχής ατόμων που αιτούνται διεθνή προστασία, μαζί με τις ΜΚΟ που επίσης ασχολούνται με αυτά τα θέματα για συντονισμό και εξεύρεση ενός αποτελεσματικού συστήματος υποδοχής, μέσω του οποίου οι ενέργειες των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και φορέων να αλληλοσυμπληρώνονται αντί να αλληλο-ακυρώνονται.
