Αρ. Φακ.: A/Π 2089/2008, Α/Π 636/2010, Α/Π 1132/2010
13 Οκτωβρίου 2010
Έκθεση Επιτρόπου Διοικήσεως αναφορικά με τη μακρόχρονη κράτηση απορριφθέντα αιτητή ασύλου από το Ιράν
Αντικείμενο παραπόνου
1. Ο κύριος M. E. (ARC …), απορριφθείς αιτητής ασύλου από το Ιράν, υπέβαλε παράπονο στις 24 Οκτωβρίου 2008, σχετικά με την κράτησή του στην Πτέρυγα 10 των Κεντρικών Φυλακών.
2. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κράτησή του, ο παραπονούμενος κατήλθε σε απεργία πείνας τον Οκτώβριο του 2008. Η αρμόδια Λειτουργός του Γραφείου μου τον επισκέφθηκε στην Πτέρυγα 10 όπου ο παραπονούμενος της παρέδωσε έγγραφα από το διοικητικό του φάκελο. Όπως προκύπτει από τη μελέτη αυτών των εγγράφων ο κύριος E. ήλθε στην Κύπρο τον Ιούνιο του 2001 και το 2003 υπέβαλε αίτηση για χορήγηση ασύλου στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες [1]. Η Ύπατη Αρμοστεία απέρριψε τόσο σε πρώτο όσο και σε δεύτερο βαθμό το αίτημά του. Στη συνέχεια ο παραπονούμενος υπέβαλε αίτηση για χορήγηση ασύλου στην Υπηρεσία Ασύλου της Κυπριακής Δημοκρατίας (8 Μαρτίου 2004), ενώ μετά την απόρριψη του αιτήματός του σε πρώτο βαθμό προσέφυγε στην Αναθεωρητική Αρχή Προσφύγων από την οποία επίσης έλαβε αρνητική απάντηση στις 9 Ιανουαρίου 2006. Παρά την εξάντληση όλων των ένδικων μέσων για την αποδοχή του αιτήματός του, ο παραπονούμενος, επιμένει σθεναρά στη βασιμότητα των ισχυρισμών του και στην ιδιότητά του ως άτομο που χρήζει διεθνούς προστασίας και βάσει αυτής της ιδιότητας ζητά την απελευθέρωση του από τα κρατητήρια.
3. Αξίζει να σημειωθεί ότι βάση του αιτήματός του για άσυλο, ήταν η συμμετοχή τόσο του ιδίου όσο και ολόκληρης της οικογένειάς του σε αντικαθεστωτική οργάνωση στο Ιράν. Όπως ισχυρίζεται ο παραπονούμενος, κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής του θητείας στο στρατό του Ιράν, η άρνησή του να προβεί σε βασανιστήρια αντιφρονούντων, οδήγησε στη φυλάκιση και συνεχιζόμενη δίωξή του από τις αρχές. Σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, μετά τη φυγή του από τη χώρα (λόγω της δίωξης αυτής) οι αρχές συνέλαβαν και τελικά δολοφόνησαν τον πατέρα του (επίσης υποστηρικτή της αντικαθεστωτικής οργάνωσης). Η δολοφονία, κατά τα λεγόμενα του έγινε μετά την απόρριψη του αιτήματός του για άσυλο, και για το λόγο αυτό δεν είχε αναφερθεί στην υποβολή του αιτήματός του για παροχή διεθνούς προστασίας.
4. Ο παραπονούμενος καταδικάστηκε και φυλακίστηκε για παράνομη παραμονή και παράνομη κατοχή και χρήση ελεγχόμενου φαρμάκου. Μετά την έκτιση της ποινής του μεταφέρθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2007 στην Πτέρυγα 10 των Κεντρικών Φυλακών. Έκτοτε κρατείται εκεί, καθώς δεν έχει ταξιδιωτικά έγγραφα και ο ίδιος αρνείται να επιστρέψει στη χώρα του, όντας πεπεισμένος ότι θα βασανιστεί και πιθανότατα δολοφονηθεί από τις Αρχές.
5. Κατόπιν παρεμβάσεών τόσο του ίδιου του παραπονούμενου όσο και δικών μου προς το Υπουργείο Εσωτερικών (ημερ. 17/11/2008, 28/04/2009) ο Υπουργός Εσωτερικών πρότεινε στον παραπονούμενο να αφεθεί ελεύθερος με τον όρο ότι η άδεια παραμονής που θα του χορηγηθεί θα είναι μόνο για ένα χρόνο (χωρίς δηλαδή δυνατότητα ανανέωσης) και την προϋπόθεση να συνεργαστεί για την έκδοση διαβατηρίου από την Πρεσβεία του Ιράν. Ο κύριος E. απέρριψε τις προτάσεις του Υπουργείου καθώς υποστηρίζει ότι η επίσκεψή του στην Πρεσβεία του Ιράν για την έκδοση διαβατηρίου και η μετέπειτα επιστροφή του στη χώρα του δίνει απλώς παράταση ζωής ενός χρόνου.
6. Συνεπεία της μακρόχρονής του κράτησης ο παραπονούμενος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Με επιστολές του, ημερομηνίας 8 Απριλίου και 2 Ιουνίου 2010, με πληροφόρησε ότι από το Νοέμβριο του 2008 που κρατείται, του έχουν αφαιρεθεί συνολικά 18 δόντια ενώ έχει εκδηλώσει έλκος στομάχου. Σε επικοινωνία του με Λειτουργό του Γραφείου ανέφερε ότι δυσκολεύεται να φάει και ότι παρουσιάζει συχνά στομαχική αιμορραγία.
7. Σύμφωνα με πληροφόρηση που έλαβα εκ μέρους του Αρχηγού της Αστυνομίας (με επιστολές ημερ. 8 Ιουλίου και 28 Ιουνίου 2010), τόσο ο παραπονούμενος όσο και οι υπόλοιποι κρατούμενοι έχουν πρόσβαση στο Γενικό Νοσοκομείο και ότι η θεραπεία που τυγχάνουν εναπόκειται στους θεράποντες γιατρούς. Εντούτοις, οι συνθήκες αλλά και η διάρκεια της κράτησης συνιστούν αποτρεπτικό παράγοντα για την παρουσίαση οποιασδήποτε βελτίωσης στην υγεία του κυρίου E..
8. Στις 28 Ιουλίου 2010, αποτάθηκα εκ νέου με επιστολή μου στο Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Εσωτερικών και στον Αρχηγό της Αστυνομίας, ζητώντας την επανεξέταση της υπόθεσης του παραπονούμενου προς την κατεύθυνση της χορήγησης ανθρωπιστικού καθεστώτος.
9. Με απαντητική του επιστολή ημερομηνίας 15 Σεπτεμβρίου 2010, ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Εσωτερικών με πληροφόρησε ότι δεν «υφίστανται λόγοι για περαιτέρω εξέταση του αιτήματός του για απελευθέρωση στο παρόν στάδιο» καθώς ο κ. E.:
«α) έχει διαπράξει σοβαρά ποινικά αδικήματα (κατοχή και χρήση ηρωίνης)
β) παρέμεινε στη Δημοκρατία δύο χρόνια μετά τη λήξη της άδειάς του το 1998
γ) απελάθηκε και εισήλθε πάλι, παράνομα αυτή τη φορά στη Δημοκρατία
δ) αρνήθηκε να δώσει διαβατήριο τη δεύτερη φορά, ούτως ώστε καταστεί αδύνατη η απέλασή του
ε) αρνήθηκε κατ’ επανάληψη να συνεργαστεί με τις Αρχές, παρ’ όλο που εξαιρείται της πολιτικής απελευθέρωσης […]».
Νομικό Πλαίσιο
10. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2008/115/ΕΚ προνοεί για τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών. Tα κράτη μέλη οφείλουν να ενσωματώσουν την Οδηγία στα εθνικά τους δίκαια μέχρι τον Δεκέμβριο του 2010. Μέχρι την ενσωμάτωση της οδηγίας, τα κράτη δεν πρέπει να εφαρμόζουν πολιτικές που να είναι ενάντιες στις διατάξεις της. Η Οδηγία δηλαδή λειτουργεί αποτρεπτικά κατά την προθεσμία μεταφοράς της στην εθνική νομοθεσία. Παράλληλα, παρά το ότι η οδηγία δεν ενσωματώνεται στην εθνική τάξη πριν την λήξη της προθεσμίας μεταφοράς, παράγει, σύμφωνα με την διατυπωθείσα αρχή της «προενέργειας», κάποια έννομα αποτελέσματα, καθώς οι εθνικές νομοθεσίες πρέπει να ερμηνεύονται υπό το φως των διατάξεών της.
11. Το άρθρο 15 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ ορίζει για την κράτηση των παρανόμως διαμενόντων ενόψει της απομάκρυνσής τους. Συγκεκριμένα, η παράγραφος 3 του άρθρου 15 αναφέρει ότι η απόφαση κράτησης επανεξετάζεται ανά εύλογα χρονικά διαστήματα ενώ σε περίπτωση παραταθείσας διάρκειας κράτησης, η επανεξέταση εποπτεύεται από δικαστική αρχή. Παράλληλα, κάθε φορά που είναι πρόδηλο ότι δεν υπάρχει λογικά προοπτική απομάκρυνσης για νομικούς ή άλλους λόγους, «η κράτηση παύει να δικαιολογείται και το συγκεκριμένο πρόσωπο απολύεται αμέσως» (παρ. 4).
12. Κάθε κράτος μπορεί να καθορίζει περιορισμένη περίοδο κράτησης, η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει το εξάμηνο (αρ. 15, παρ. 5) ενώ τα κράτη μέλη δεν μπορούν να παρατείνουν το διάστημα αυτό «παρά μόνο για περιορισμένο χρόνο που δεν υπερβαίνει τους δώδεκα μήνες σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο σε περιπτώσεις κατά τις οποίες, παρ’ όλες τις εύλογες προσπάθειές τους, η επιχείρηση απομάκρυνσης είναι πιθανόν να διαρκέσει περισσότερο επειδή α) ο συγκεκριμένος υπήκοος της τρίτης χώρας αρνείται να συνεργαστεί ή β) καθυστερεί η λήψη αναγκαίων εγγράφων από τρίτες χώρες» (παρ. 6).
13. Το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) απαγορεύει τα βασανιστήρια και κάθε εξευτελιστική ή απάνθρωπη μεταχείριση. Σε αρκετές αποφάσεις του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης παρανόμως διαμενόντων αλλοδαπών συνιστούν εξευτελιστική και απάνθρωπη μεταχείριση. Στην υπόθεση Dougoz κατά Ελλάδας [2] το Δικαστήριο έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης ενόψει της απέλασης του προσφεύγοντα στη ήταν τέτοιες (ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής, απουσία φυσικού εξαερισμού και φωτισμού, ανυπαρξία χώρου για προαυλισμό και άσκηση, υπερπληθυσμός) που σε συνδυασμό με τη διάρκεια της κράτησης (18 μήνες) συνιστούσαν παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.
14. Αντίστοιχη ήταν η θέση του Δικαστηρίου στην υπόθεση Kaja κατά Ελλάδας [3], όπου θεωρήθηκε ότι από τη φύση του ο χώρος κράτησης δεν ήταν κατάλληλος για κράτηση μακράς διαρκείας και κατά συνέπεια η κράτηση του προσφεύγοντος επί τρίμηνο στον επίμαχο χώρο, συνιστούσε εξευτελιστική μεταχείριση.
15. Το άρθρο 5 (1) της Σύμβασης διασφαλίζει το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια και θέτει συγκεκριμένες εξαιρέσεις κάτω από τις οποίες ένα άτομο επιτρέπεται να στερηθεί την προσωπική του ελευθερία. Η παράγραφος (στ) επιτρέπει τη στέρηση της ελευθερίας ενός προσώπου «εάv πρόκειται περί voμίμoυ συλλήψεως ή κρατήσεως ατόμoυ επί σκoπώ όπως εμπoδισθή από τoυ vα εισέλθη παραvόμως εv τη χώρα ή εvαvτίov τoυ oπoίoυ εκκρεμεί διαδικασία απελάσεως ή εκδόσεως».
16. Στην υπόθεση John κατά Ελλάδας [4], που αφορούσε την κράτηση απορριφθέντα αιτητή ασύλου με σκοπό την απέλασή του στη Νιγηρία, το Δικαστήριο έκρινε ότι η παράταση της κράτησης του πέραν του τριμήνου (όριο που θέτει η ελληνική νομοθεσία) ήταν ασύμβατη προς το άρθρο 5 (1) και άρα μη νόμιμη καθώς οι αρχές της Ελλάδας εξάντλησαν τα νόμιμα όρια χωρίς να προβούν στην απέλαση του προσφεύγοντα. Συγκεκριμένα «οι αρμόδιες αρχές δεν επέδειξαν ταχύτητα διότι δεν έλαβαν κανένα μέτρο προκειμένου να εκτελέσουν τη διαταγή απέλασης και να στείλουν τον προσφεύγοντα στη Νιγηρία πριν τη λήξη της προβλεπόμενης από τον νόμο περιόδου».
17. Επιπρόσθετα, το Ανώτατο Δικαστήριο της Κυπριακής Δημοκρατίας, στην υπόθεση Essa Murad Khlaiefv. Κυπριακής Δημοκρατίας [5] κατέληξε ότι «παρά την έλλειψη ρητής συνταγματικής ή νομοθετικής πρόνοιας επί τούτου, κράτηση διενεργούμενη προς το σκοπό απέλασης δεν μπορεί να είναι δυνητικά απεριόριστη αλλά περιορίζεται σε τέτοιο χρόνο που να είναι εύλογος λαμβανομένων υπόψη όλων των περιστάσεων για να γίνει η απέλαση».
18. Συναφής είναι η θέση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, βάσει της οποίας η κράτηση με σκοπό την απέλαση μπορεί να θεωρηθεί ως αυθαίρετη όταν δεν είναι εύλογη, όταν δηλαδή είναι συνεχιζόμενη παρά το ότι δεν υπάρχει λογική προσδοκία απέλασης του κρατούμενου [6].
Εισηγήσεις – Συστάσεις
19. Αναμφίβολα, η απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών για άρση της κράτησης των παράτυπων μεταναστών των οποίων η απέλαση καθίσταται ανέφικτη μέσα στο χρονικό πλαίσιο των 6 μηνών, συνιστά ένα πολύ θετικό βήμα το οποίο άμβλυνε σε σημαντικό βαθμό την ασάφεια που επικρατούσε αναφορικά με τη προοπτική κράτησης για αόριστο χρονικό διάστημα και η οποία προέκυπτε από την απουσία νομοθετικής ρύθμισης. Όσο αφορά ειδικότερα τη συγκεκριμένη περίπτωση, όπως ανέφερα στην τελευταία επιστολή μου προς το Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Εσωτερικών και τον Αρχηγό της Αστυνομίας [7], κατανοώ τις επιφυλάξεις του Υπουργείου για απελευθέρωση του παραπονούμενου χωρίς την έκδοση διαβατηρίου και για χορήγηση ανανεώσιμης άδειας παραμονής και αναγνωρίζω τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την επίλυση του θέματος.
20. Εντούτοις, θεωρώ ότι η συγκεκριμένη περίπτωση είναι ιδιαίτερη και χρήζει εξατομικευμένης αντιμετώπισης και ανθρωπιστικής κυρίως προσέγγισης. Ο κύριος E., τον προσεχή Νοέμβριο συμπληρώνει 3 χρόνια κράτησης υπό συνθήκες που είναι παραδεδεγμένα ακατάλληλες για μακρόχρονη κράτηση. Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται μέρα με τη μέρα ενώ η ψυχική του ισορροπία έχει καταρρεύσει. Από επικοινωνία που έχει με Λειτουργούς του Γραφείου μου, φαίνεται να έχει φτάσει τα όρια της πλήρους εξαθλίωσης και απόγνωσης. Ταυτόχρονα, είναι προφανές το παράδοξο που προκύπτει από την έκτιση ποινής φυλάκισης τριών μηνών και την κράτηση τριών ετών.
21. Λαμβάνοντας υπόψη και τις πρόνοιες της προαναφερθείσας κοινοτικής οδηγίας, η οποία σύντομα θα καταστεί εθνικός νόμος, η κράτηση δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 12 μήνες ακόμα και αν ο κρατούμενος αρνείται να συνεργαστεί. Η ίδια οδηγία υπογραμμίζει ότι η κράτηση παύει να δικαιολογείται όταν γίνεται πια πρόδηλο ότι δεν υπάρχει εύλογη προοπτική απομάκρυνσης. Τα τρία συνεχιζόμενα χρόνια κράτησης και η αδυναμία απέλασης του παραπονούμενου σε συνδυασμό με την έντονη επιμονή του για φόβο δίωξης στο Ιράν, καθιστούν επιτακτική την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση του θέματος. Η άρνηση του παραπονούμενου να συνεργαστεί κάτω από τους όρους που του τίθενται δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να οδηγήσει στην επ’ αόριστον κράτησή του. Μια τέτοια προοπτική αγγίζει τα όρια της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης.
22. Δεδομένης της ιδιάζουσας φύσης της υπόθεσης και του γεγονότος ότι ο παραπονούμενος είναι ο μόνος κρατούμενος που κρατείται για τρία ολόκληρα χρόνια, εισηγούμαι όπως η περίπτωσή του εξεταστεί με κάθε δυνατή επιείκεια και κάτω από ένα καθαρά ανθρωπιστικό πρίσμα. Ειδικότερα, προτείνω την εξέταση του ενδεχομένου χορήγησης ανθρωπιστικού καθεστώτος στον κύριο E. με δυνατότητα ανανεώσιμης παραμονής στην Κυπριακή Δημοκρατία χωρίς το προαπαιτούμενο της έκδοσης διαβατηρίου από την Πρεσβεία του Ιράν.
Ηλιάνα Νικολάου
Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Υποσημειώσεις και Παραπομπές:
[1] Κατόπιν ενημέρωσης από το Υπουργείο Εσωτερικών, ο παραπονούμενος φαίνεται να είχε έλθει στην Κύπρο το 1998 και απελάθηκε δύο χρόνια αργότερα στο Ιράν λόγω παράνομης διαμονής. Ο ίδιος δεν παραδέχεται το γεγονός αυτό.
[2] Application no. 40907/98, Judgment 6 March 2001
[3] App. No., 32927/03, Judgment 27 July 2006
[4] App. No. 199/05, Judgment 10 May 2007
[5] Αίτηση Αρ. 91/2003, 14 Οκτωβρίου 2003
[6] Human Rights Committee, Communication No. 794/1998, 15 April 2002,
