Υπόμνημα της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού
1. Η σεξουαλική κακοποίηση και η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών, συμπεριλαμβανομένης της παιδικής πορνογραφίας, συνιστούν σοβαρές παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων, ειδικότερα των δικαιωμάτων των παιδιών στην προστασία και τη φροντίδα που είναι αναγκαίες για την ευημερία τους, όπως προβλέπονται στη σύμβαση του 1989 των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
2. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που καθορίζονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος, στο άρθρο 24 παράγραφος 2, προβλέπει ότι σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού.
3. Σύμφωνα με το άρθρο 34 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, τα συμβαλλόμενα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προστατεύουν τα παιδιά από κάθε μορφή σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σεξουαλικής κακοποίησης. Το προαιρετικό πρωτόκολλο του 2000 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού σχετικά με την πώληση παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία αποτελεί ένα ακόμη ουσιαστικό βήμα στη διαδικασία ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας στον τομέα αυτό.
4. Η Δημοκρατία δεσμεύεται από όλα τα πιο πάνω διεθνή κείμενα ως μέλος της Ε.Ε., όπως επίσης και από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού και τα Πρωτόκολλά της τα οποία έχει κυρώσει. Παράλληλα, ως κράτος μέλος της Ε.Ε, είχε υποχρέωση να ενσωματώσει τις διατάξεις της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ σχετικά με την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας και την αντικατάσταση της απόφασης-πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου, μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου 2013. Όπως προκύπτει και από τον τίτλο της Οδηγίας, αυτή αντικαθιστά την Απόφαση πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ, αλλά παράλληλα πρέπει να σημειωθεί ότι παρέχει διευρημένη και αυξημένη προστασία των παιδιών από την σεξουαλική κακοποίηση και σεξουαλική εκμετάλλευση.
5. Η Οδηγία 2011/92/ΕΕ, είναι μεν πλήρως συμπληρωματική της Οδηγίας 2011/36/ΕΕ για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της, ως προς την προστασία των παιδιών, όμως αφορά άλλα αδικήματα που δεν συνδέονται με τα αδικήματα της εμπορίας και εκμετάλλευσης παιδιών. Παιδιά, μπορεί να κακοποιούνται σεξουαλικά ή να τυγχάνουν σεξουαλικής εκμετάλλευσης εκτός του πλαισίου της εμπορίας, ακόμη και εντός της οικογένειας. Η προστασία και αντιμετώπιση παιδιών που κακοποιούνται σεξουαλικά ή τυγχάνουν σεξουαλικής εκμετάλλευσης θα πρέπει να παρέχεται μέσα από εξειδικευμένη προσέγγιση και ιδιαίτερο νομικό καθεστώς που ανταποκρίνεται στις ανάγκες αυτής ειδικά της κατηγορίας παιδιών. Όπως με άλλη εξειδικευμένη προσέγγιση θα πρέπει να προστατεύονται και να αντιμετωπίζονται τα παιδιά – θύματα εμπορίας τα οποία είναι ακόμη πιο ευάλωτα στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους. Τα δύο θέματα όμως, αν και συμπληρωματικά το ένα προς το άλλο σε σχέση με την προστασία των παιδιών, δεν συμπίπτουν και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, υπό το φως των διαφορετικών αναγκών των δύο κατηγοριών παιδιών.
6. Υπό το φως των πιο πάνω, επιθυμώ κατ΄ αρχάς να σημειώσω την απαρέσκεια μου για το γεγονός ότι καμία διαβούλευση με το Γραφείο μου δεν έγινε κατά τη διαδικασία ετοιμασίας του σχετικού νομοσχεδίου και πριν αυτό κατατεθεί στη Βουλή των Αντιπροσώπων για ψήφιση. Επί της ουσίας, έχω την άποψη ότι η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ στο νέο νομοσχέδιο που ρυθμίζει θέματα εμπορίας προσώπων είναι ατυχής και δεν διασφαλίζει την αποτελεσματική εφαρμογή της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ όπως απαιτείται από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Είναι δε φανερό από τα όσα παρατίθενται επίσης πιο κάτω, ότι κατά τη λήψη της απόφασης για ενσωμάτωση της εν λόγω Οδηγίας στο υπό αναφορά νομοσχέδιο, δεν φαίνεται να λήφθηκαν υπόψη, από την αρχή που έλαβε αυτή την απόφαση, το συμφέρον των παιδιών και των δύο κατηγοριών, όπως απαιτείται τόσο από το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. και τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
7. Επιθυμώ δε να παρατηρήσω, από παράπονα που έχουν υποβληθεί στο Γραφείο μου από παιδιά ή γονείς τους, που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση ή σεξουαλική εκμετάλλευση, ότι ο ισχύων Νόμος περί της Καταπολέμησης της Εμπορίας και της Εκμετάλλευσης Προσώπων και της Προστασίας των Θυμάτων Νόμος του 2007 (N. 87(I)/2007), στον οποίο και πάλι λανθασμένα τα δύο αυτά θέματα ρυθμίζονται μαζί, δεν παρέχει ικανοποιητικό και εξειδικευμένο επίπεδο προστασίας και μεταχείρισης των παιδιών που είναι θύματα τέτοιων αδικημάτων.
8. Περαιτέρω, είναι φανερό ότι τα θέματα της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και σεξουαλικής εκμετάλλευσής τους, δεν ρυθμίζονται εξειδικευμένα, στο προτεινόμενο νομοσχέδιο το οποίο είναι σαφώς προσανατολισμένο στα θέματα εμπορίας και εκμετάλλευσης, είτε παιδιών είτε ενηλίκων προσώπων. Πιο συγκεκριμένα, καθορίζεται σε αυτό το νομοσχέδιο ηλικία σεξουαλικής συναίνεσης παιδιών που δεν έχει καμία σχέση με την εμπορία προσώπων και χωρίς τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα του οποίου οι διατάξεις άλλα καθορίζουν. Το νομοσχέδιο δεν ρυθμίζει ούτε κι ασχολείται ειδικά με το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης ή σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών εντός της οικογένειας, και τη σχέση του νόμου αυτού με τον περί Βίας στην Οικογένεια Νόμο. Αρμόδια αρχή εφαρμογής του Νόμου, είναι ο Υπουργός Εσωτερικών, ο οποίος δεν έχει οποιαδήποτε αρμοδιότητα για το συγκεκριμένο θέμα, ούτε οι Υπηρεσίες του Υπουργείου του οποίου προΐσταται έχουν εξειδικευμένη γνώση σε σχέση με την σεξουαλική κακοποίηση ή σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών, ενώ η Οδηγία 2011/92/ΕΕ απαιτεί την εξειδικευμένη προσέγγιση των παιδιών αυτών. Επίσης, τα παιδιά θύματα κακοποίησης ή εκμετάλλευσης, δεν απαιτείται από την Οδηγία 2011/92/ΕΕ όπως περνούν μέσα από διαδικασία αναγνώρισής τους ως θύματα, όπως συμβαίνει με τα θύματα εμπορίας προσώπων, επειδή, ως επί το πλείστον, τα αδικήματα εμπορίας προσώπων είναι διασυνοριακά και υπάρχει συγκεκριμένο ορισμός της έννοιας της εμπορίας προσώπων, τα στοιχεία του οποίου πρέπει να πληρούνται για να αναγνωριστεί ένα πρόσωπο ως θύμα του εν λόγω αδικήματος. Σημειώνεται δε ότι, δεν έχουν ληφθεί υπόψη ή/και δεν έχουν ενσωματωθεί ορθά οι διατάξεις της Οδηγίας αναφορικά με τα μέτρα, προληπτικά, κατασταλτικά ή μέτρα προστασίας των παιδιών από την σεξουαλική εκμετάλλευση η κακοποίηση, επειδή προφανώς το νομοσχέδιο είναι σαφώς προσανατολισμένο στην εμπορία προσώπων και όχι στα θέματα σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης παιδιών. Για παράδειγμα, η πολυθεματική ομάδα που προβλέπεται στο νομοσχέδιο ασχολείται αποκλειστικά με θέματα εμπορίας προσώπων. Επίσης, δεν έχουν περιληφθεί ειδικές διατάξεις για το διορισμό ειδικού εκπροσώπου για τα παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης, όπως απαιτείται από την Οδηγία, εκεί όπου υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων με τους γονείς. Επιπρόσθετα, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας που, εξ ορισμού, θα έπρεπε να είναι οι αρμόδιες για την προστασία και μεταχείριση των παιδιών – θυμάτων, έχουν τον περιορισμένο ρόλο παροχής πληροφοριών στα παιδιά, σε αντίθεση με την Αστυνομία η οποία έχει αρμοδιότητα να «αναγνωρίζει» παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης.
9. Ενόψει όλων των πιο πάνω, θεωρώ ότι η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ στο νόμο αναφορικά με την εμπορία προσώπων δεν είναι η ορθή επιλογή. Επιθυμώ δε να σημειώσω ότι η Δημοκρατία έχει υπογράψει τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Παιδιών ενάντια στη Σεξουαλική Εκμετάλλευση και τη Σεξουαλική Κακοποίηση (γνωστή ως Σύμβαση Lanzarotte) από τις 25/10/2007, την οποία μέχρι σήμερα δεν έχει επικυρώσει. Τονίζω ότι το αντικείμενο της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ είναι ταυτόσημο με αυτό της Σύμβασης Lanzarotte), όπως ταυτόσημο είναι το αντικείμενο της Οδηγίας 2005/36/ΕΕ για την εμπορία προσώπων με αυτό της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη Δράση ενάντια στην Εμπορία Προσώπων. Οι δύο Οδηγίες της Ε.Ε., όπως και οι δύο συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχουν όμως διαφορετικό αντικείμενο και απαιτούν εξειδικευμένες ρυθμίσεις για το κάθε θέμα ξεχωριστά, και δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίζονται ως ένα και ενιαίο θέμα.
10. Με επιστολή της ημερομηνίας 18/4/2012 προς εμένα, μετά από προσπάθεια διερεύνησης αναφορικά με τις ενέργειες της Δημοκρατίας σε σχέση με την κύρωση της Σύμβασης Lanzarotte, η Νομική Υπηρεσία με ενημέρωσε τα ακόλουθα: «Όπως θα γνωρίζετε, για το πιο πάνω θέμα έχει συσταθεί Επιτροπή υπό την προεδρία της Διευθύντριας των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας για να μελετήσει της Σύμβαση και να υποβάλει τις θέσεις της σε σχέση με τη δυνατότητα υλοποίησης των υποχρεώσεων που θα προκύψουν εάν και όταν κυρωθεί. Εκ πρώτης όψεως, από τις δύο συναντήσεις της Επιτροπής, προκύπτουν αρκετά θέματα στη νομοθεσία μας που θα πρέπει να αλλάξουν για να υπάρξει συμμόρφωση με τη Σύμβαση, ως επίσης και κάποια θεσμικά θέματα και δομές που θα πρέπει να δημιουργηθούν.»
11. Η ίδια, επομένως, η Νομική Υπηρεσία, αναγνώριζε ότι για την ορθή και αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης Lanzarotte, όταν αυτή κυρωθεί από τη Δημοκρατία, της οποίας το αντικείμενο είναι ταυτόσημο με αυτό της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ, απαιτούνται αρκετές αλλαγές στη νομοθεσία καθώς επίσης και δημιουργία των απαραίτητων δομών. Είναι, επομένως, φανερό ότι η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2011/92/ΕΕ στο νόμο για την εμπορία προσώπων, ενώ καμία άλλη αλλαγή δεν έχει γίνει στη νομοθεσία της Δημοκρατίας και δεν έχουν δημιουργηθεί νέες δομές για την εφαρμογή των διατάξεων της, δεν διασφαλίζει ούτε την αποτελεσματική εφαρμογή της, ούτε και την απαραίτητη εξειδικευμένη προσέγγιση από ειδικές δομές που θα πρέπει να δημιουργηθούν, για τη μεταχείριση των παιδιών θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, με αποτέλεσμα αυτό να αποβαίνει ενάντια στα συμφέροντα των παιδιών. Επιθυμώ, τέλος, να τονίσω, για μια ακόμη φορά, την ανάγκη επικύρωσης της Σύμβασης Lanzarotte, ώστε να ολοκληρωθεί το πλαίσιο προστασίας των παιδιών θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης.
12. Υπό το φως της πιο πάνω τοποθέτησής μου, δεν θα τοποθετηθώ επί του παρόντος στις ουσιαστικές διατάξεις του νομοσχεδίου σε ότι αφορά την προστασία και μεταχείριση των παιδιών θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης, και κατά πόσο υπάρχει συμμόρφωση με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και την Οδηγία 2011/82/ΕΕ, αναμένοντας ότι θα ετοιμαστεί άλλο νομοσχέδιο για τα θέματα αυτά, σύμφωνα και με τις υποδείξεις μου.
Λήδα Κουρσουμπά
Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού
